वृत्तसंस्था/ नवी दिल्ली
अंतराळात भारताचे चांद्रयान-2 आणि नासाच्या मून ऑर्बिटर यांच्यात होणारी संभाव्य टक्कर टाळण्यात यश आले आहे. ऑक्टोबरमध्ये चांद्रयान-2 आणि ‘नासा’च्या लुनार रिकॉनिसन्सच्या ध्रुवीय कक्षेत बदल केल्यामुळे हा मोठा धोका टळल्याचा दावा इंडियन स्पेस रिसर्च ऑर्गनायझेशनने (इस्रो) केला आहे. हा धोका टाळण्यासाठी दोन्ही यंत्रणा यावर लक्ष ठेवून होत्या. त्यामुळेच अवकाशातील मोठी दुर्घटना टळल्याचे सांगितले जात आहे. मागील महिन्यात 20 ऑक्टोबर रोजी ही धडक बसणार होती.
चांद्रयान गेल्या 2 वर्षांपासून म्हणजे ऑगस्ट 2019 पासून सुमारे 100 किलोमीटर उंचीवरून चंद्राभोवती प्रदक्षिणा घालत आहे. वास्तविक, दोन्ही अंतराळयान चंद्राभोवती एकाच ध्रुवीय कक्षेत फिरतात, त्यामुळे ते चंद्राच्या दोन्ही ध्रुवावर एकमेकांच्या जवळ येतात. तथापि, टक्कर टाळण्यासाठी इस्रोने चांद्रयान-2 ऑर्बिटरची ध्रुवीय कक्षा बदलली होती. इस्रोचा चांद्रयान-2 हा उपग्रह विविध उपकरणांच्या माध्यमातून चंद्राबद्दलची विविध माहिती गोळा करत आहे. तर नासाचा उपग्रह जून 2009 पासून चंद्राभोवती 20 किलोमीटर ते 1800 किलोमीटर अशा लंब वर्तुळाकार कक्षेत फिरत चंद्राचा अभ्यास करत आहे. हे दोन्ही उपग्रह चंद्राच्या उत्तर ध्रुवावरून जात असतात.
नासा-इस्रोमध्ये योग्य समन्वय
दोन्ही उपग्रहांचा आकार आणि सोलर पॅनेलचा विस्तार बघता ही टक्कर अटळ होती. अर्थात नासा आणि इस्रो या अवकाश संस्थांना हा संभाव्य धोका काही दिवस आधीच लक्षात आला. दोन्ही संस्थांनी चर्चा केल्यावर इस्रोने चांद्रयान-2 ची कक्षा बदलण्याचा निर्णय घेतला. त्यानुसार 18 ऑक्टोबरला म्हणजे संभाव्य टक्कर होण्याच्या दोन दिवस आधीच इस्रोने चांद्रयान-2 च्या कक्षेत बदल केला आणि चंद्राच्या भोवती उपग्रहांची होणारी टक्कर टाळण्यात आली. इस्रोच्या महत्त्वाच्या अंतराळ संशोधन मोहिमेसाठी असे पाऊल उचलण्याची ही पहिलीच वेळ आहे.
चांद्रयान-2 वर सातत्याने नजर
पृथ्वीभोवती विविध उपग्रह फिरत असल्यामुळे त्यांच्यावर सातत्याने नजर ठेवावीच लागते. अनेकदा दोन उपग्रहांमध्ये टक्कर होऊ नयेत म्हणून उपग्रहांच्या कक्षेत बदल केला जातो. मात्र, पहिल्यांदाच अशाप्रकारे उपग्रहाच्या कक्षेत तेही चंद्राभोवती फिरणाऱया उपग्रहाबाबत बदल करण्याची वेळ इस्रोवर आली. दरम्यान, इस्रोच्या शास्त्रज्ञांनी योग्य निर्णय घेत कक्षा बदलण्यात अचूकता आणि समयसूचकता दाखवली. चांद्रयान-2 हे सध्या सुस्थितीत काम करत असून पुढील किमान पाच वर्षे कार्यरत राहून अपेक्षित माहिती देत राहील, अशी अपेक्षा इस्रोच्या शास्त्रज्ञांना आहे.