माणसं प्रवास करतात तो कधी नोकरीसाठी किंवा कधी पर्यटनासाठी. पण जेव्हा लाखो-कोटय़वधीच्या संख्येने आणि घरदार पाठीवर घेऊन प्रवास करावा लागत असेल तेव्हा त्याला स्थलांतर म्हणतात. असा प्रवास करणाऱयांना निर्वासित म्हणतात. हे निर्वासित फक्त सामानसुमान घेऊन प्रवास करत नाहीत. आपल्याबरोबर संस्कृती, खाण्यापिण्याच्या सवयी आणि भाषा देखील घेऊन जातात आणि त्या ठिकाणी दोन्ही संस्कृतींची, भाषांची सरमिसळ होऊन जाते.
फेसबुकवर एका डॉक्टरांची हकिकत वाचली आणि हे विचार मनात आले. लॉकडाऊन सुरू होण्याआधी ते काही कामानिमित्त कंबोडियाला गेलेले. तिथे मूळचे कंबोडियन, व्हिएतनामी आणि थाई असे तीन वंशांचे लोक राहतात. पूर्वी आपल्याकडचे लोक तिथे गेले असतील का? किंवा आपण मूळचे तिथले असू का? देव जाणे. कंबोडियामधली अधिकृत भाषा ख्मेर आहे. भाषा संस्कृतोद्भव आहे. अनेक शब्द संस्कृत आणि पालीमधून निवडलेले आहेत. लिपीचे ओडिया आणि तामिळ या भाषांशी बरेच साम्य आहे.
स्थानिकांशी बोलताना डॉक्टरांना भारतीय शब्दांशी नाते सांगणारे बरेच शब्द भेटले. बोफाल (भूपाल), सोवान्ना (सुवर्ण), किम्हेई (किमया), नौरत्ताना (नवरत्न), सम (सोम), सथ्या (सत्य), चंसोथी (चंद्रश्रुती), पुथी (पृथ्वी), सोफाल (सफल), स्रीलीक (श्रीलेखा), आम्र (आम्र), वगैरे.
डॉक्टर जिथे उतरले होते तिथल्या स्वागतिकेचे नाव सिका होते. त्यांनी तिला नावाचा अर्थ विचारला. तिने पूर्ण नाव सांगितले, ‘साक्सिका’. म्हणजे मूळ नाव साक्षिका असू शकेल. दुसऱया सेविकेचे नाव ‘सोफोर्न औम’ होते. म्हणजे मूळ नाव कदाचित सुपर्ण ओम असेल. विष्णूचे वाहन असलेल्या गरुडाला सुपर्ण म्हणतात. इथे अनेकांच्या नावात ॐ आहे. डॉक्टरांचे नाव विसेट (म्हणजे विशिष्ट) निघाले. नावाचे स्पेलिंग ती KANHAA असे करते. म्हणजे कान्हा किंवा कन्या यापैकी काहीही असू शकेल. एका प्रसिद्ध मंदिराचे नाव ‘प्रे विहिया’ म्हणजे ‘प्रिय विहार’ असे निघाले.
हे वाचून सहज इंटरनेटवर पाहिले तर कंबोडियन पंचांग आणि आपल्या पंचांगातील साम्यस्थळे दिसली. त्यांच्या महिन्यांची नावे मेक्सेव, माघ, फाल्गुन, चैत्र, वैशाख, ज्ये÷, आषाढ-1, आषाढ-2, आषाढ-3, श्रावण, भाद्रपद, आश्विन आणि कार्तिक अशी दिसली. त्यांच्याकडेही अधिकमास असतो!
पुन्हा मनात शंका, ते आपल्याकडे येऊन गेले की आपण तिथले आहोत?