जवळपास सहा दशके आपल्या गाणाऱया व्हायोलिनद्वारे भारतीय संगीत क्षेत्राची सेवा करणारे पंडित प्रभाकर जोग रविवारी अनंतात विलीन झाले. पुण्याच्या सर परशुराम महाविद्यालयाच्या स्नेहसंमेलनात अर्धा तासाहून अधिक काळ हिंदी, मराठी गीते वाजविणाऱया या युवकाच्या व्हायोलिनने शेजारीच राहणाऱया संगीतकार सुधीर फडके यांचे लक्ष वेधून घेतले आणि एक सांगितिक कारकीर्द सुरु झाली. गीत रामायणच्या सुमारे पाचशे कार्यक्रमांना प्रभाकर जोग यांची साथ होती. बाबूजींच्या ‘पराधीन आहे जगती पुत्र मानवाचा’ या गीताचे प्रभाकर जोग यांनी केलेले वादन ऐकून भरवलेल्या पु. ल. देशपांडे यांनी, ‘माणूस एखाद्या वेळी पराधीन होऊन जातो. पण, त्याच्याही पुढे जाऊन मी म्हणेन की, तो नुसता पराधीन नसतो तर स्वराधीनही असतो… ’ असा शब्दांचा वर्षाव केला होता. व्हायोलिन वाद्यातून सर्व प्रकारचे भाव निर्माण करता येतात. मधुर, रुद्र, भय असे नवरस वाजवता येतात, असे सांगणारे आणि सुरांना मनसोक्त खेळवत रसिकाच्या कानातुन मनात पोहोचवणारे जोग यांचे कोणतेही गाणे ऐकले तर, शब्दांच्या आधी सुरच गाऊ लागतात, याचा अनुभव येतो. म्हणूनच त्यांच्या व्हायोलिनला गाणारे व्हायोलिन म्हटले गेले. अंगणी गंगा घरात काशी, आज कळीला एक फूल भेटले, आज प्रीतिला पंख हे, आम्ही चालवू हा पुढे, उद्योगाचे घरी देवता, ऊठ पांडुरंगा आता, किती सांगू मी सांगू कुणाला, कोटी कोटी रूपे तुझी, चल रं शिरपा, दाम करी काम येडय़ा, दूर राहुनी पाहु नको रे, प्रभू सोमनाथा, प्रिया आज माझी नसे, प्रेमाला उपमा नाही, बघत राहु दे तुझ्याकडे, लपविलास तू हिरवा चाफा, हिल पोरी हिला, हे चांदणे फुलांनी ही अविट गोडीची मराठी गाणी असोत की आपकी नजरोंने समझा, लगजा गले, जरासी आहट अशी हिंदी गीते असोत. व्हायोलीन रसिकाला ते त्या वातावरणात घेऊन जातात. आज आनंदी आनंद झाला म्हणताना अपार आनंदाची अनुभूती येते तर सखी मंद झाल्या तारका वाचताना व्याकूळतेचा कळस गाठते. सतराव्या शतकात युरोपात नावारुपाला आलेल्या व्हायोलिनला युरोपपासून भारतापर्यंतचा प्रवास करण्यास फारसा काळ लागला नाही. पाश्चात्य लोकांमुळेच त्याचा देशात प्रसार आणि प्रचार झाला. या वाद्याचा भारतीय संगीतात पहिला प्रवेश दक्षिण भारतातील संगीतामधून झाला. त्यानंतर कर्नाटक संगीतात. आज दक्षिण भारतातील कोणताही संगीत प्रकार व्हायोलिनच्या साथसंगतीशिवाय सादर होऊ शकत नाही. महाराष्ट्रात व्हायोलिनला स्वतंत्र स्थान मिळवून देण्याचे श्रेय पंडित गजाननबुवा जोशी यांना जाते. त्यानंतर पंडित व्ही.जी. जोग, प्रभाकर जोग, श्रीमती डॉ. एम. राजम, एम. एस. गोपालकृष्णन, लालगुडी जयरामन इत्यादी व्हायोलिन वादकांनी आपआपल्या वादनाची खास शैली निर्माण केली. प्रभाकर जोग यांना व्हायोलिनचे धडे घरातूनच मिळाले. बालपण अहमदनगर जिल्हय़ातल्या हरेगावमध्ये गेले. वडील साखर कारखान्यांच्या तंत्रज्ञानातील जाणकार होते. पुण्याजवळच्या मांजरा फार्म येथे उमेदवारी करीत असताना बालगंधर्वांचे नाटक पुण्यात आले, की वडील सायकलवरून बारा किलोमीटरची रपेट करून येत असत, रात्रभर नाटक पाहून, परतीची सायकलवारी करून पुन्हा दुसऱया दिवशी कामावर हजर रहात. संगीतकलेची ही आवड प्रभाकर जोगांमध्ये उतरली. त्यांनी गजाननराव जोशी आणि नाराणराव मारुलीकर यांच्याकडून वयाच्या पाचव्या-सहाव्या वर्षापासून गायन शिकायला सुरुवात केली. भाऊ वामनराव जोग हे आकाशवाणीवर व्हायोलिनवादक म्हणून नोकरी करत आणि घरी व्हायोलिनचे वर्ग घेत. प्रभाकर जोग आसपास रेंगाळून संगीताचा आस्वाद घेतच मोठे झाले. मोठे व्हायोलिन पेलणारे नाही म्हणून आजीने त्याना अडीचशे रुपयांचे एक छोटे व्हायोलिन आणून दिले. प्रभाकर जोग या वाद्यावर हळूहळू प्रभुत्व मिळवत गेले. वडिलांच्या अपघातीमृत्यूने घराची घडी बिघडली. भाजी विक्री, वही निर्मिती करुन शिक्षण आणि व्हायोलिनवादन सुरूच ठेवले. वयाच्या बाराव्या वषी त्यांनी व्हायोलिनचे कार्यक्रम करायला सुरुवात केली. कारकिर्दीच्या सुरुवातीच्या काळात पुण्यातील वाडय़ांमधून त्यांनी सव्वा रुपया आणि नारळ या बिदागीवर व्हायोलिन वादनाचे कार्यक्रम केले. याच काळात बाबूजींनी त्यांना ऐकले आणि बोलावणे धाडले. स्नेहल भाटकर यांच्याकडे जोग यांनी ‘गुरुदेवदत्त’ या 1951च्या चित्रपटात व्हायोलिनवादन केले. स्वरलिपी लेखनकलेत पारंगत असलेले प्रभाकर जोग त्यानंतर संगीतकार श्रीनिवास खळे, दशरथ पुजारी, हृदयनाथ मंगेशकर, यशवंत देव, वसंत पवार, वसंत प्रभू, राम कदम आणि यशवंत देव यांच्याबरोबर काम करू लागले. 1952 साली प्रभाकर जोग हिंदी चित्रपसृष्टीत साँग व्हायोलिनिस्ट म्हणून दाखल झाले. रोशन, मदनमोहन, लक्ष्मीकांत प्यारेलाल, राहुलदेव बर्मन या संगीत दिग्दर्शकांकडून त्यांना बोलावणी येऊ लागली. प्रभाकर जोग यांनी मराठी चित्रपट, ग्रामोफोन कंपन्या, आकाशवाणी आणि दूरदर्शन यांच्यासाठी संगीताच्या सुरावटी रचल्या आहेत. त्यांच्या व्हायोलिन वादनाच्या अनेक ध्वनिमुद्रिका, कॅसेट्स आणि सीडीज आहेत. या सीडीजमध्ये ‘गाणारे व्हायोलिन’ नावाच्या 6 आणि ‘गाता रहे मेरा व्हायोलिन’ नावाच्या चार सीडीज आहेत. ‘लपविलास तू हिरवा चाफा’ या गीतापासून प्रभाकर जोग हे स्वतंत्र संगीतकार म्हणून महाराष्ट्राला माहीत झाले आणि त्यांच्या व्हायोलिनवरील गीत लपवूनी लपेल का? असा त्यांचा प्रभाव पडला. लग जा गले के फिर ये हसीं रात हो ना हो, शायद इस जनम में मुलाकात हो ना हो…. हे गाणं ज्या रसिकांच्या मनात रेंगाळत राहील त्याच्यातील किती लोकांची प्रभाकर जोग यांच्याशी भेट झाली असेल? पण यापुढच्याही असंख्य रसिकांच्या जन्मात त्यांच्या व्हायोलिनचे ते सूर भेटत राहणार आहेत….. अमरत्व याहून वेगळे काय असेल?
Previous Articleआजचे भविष्य मंगळवार दि. 2 नोव्हेंबर 2021
Next Article ‘होमवर्क’चा भार घटला
Tarun Bharat Portal
Parasharam Patil is a versatile content writer, scriptwriter, and content producer at Tarun Bharat Media. Specializes in editorial news, local news entertainment, and political content. His captivating storytelling and deep industry knowledge make him an expert in crafting engaging narratives.