दिवाळी सुदृढ आरोग्य, सुख-समृद्धी आणि भरभराट घेऊन येवो हीच शुभेच्छा : दीपावलीची सुरुवात वसुबारस पूजनाने
बेळगाव : दिवाळीतील सर्व पूजा कुटुंबाबरोबर हसतमुख आणि शास्त्राप्रमाणे साजरी केल्यास चांगला आनंद घेता येईल. दिवाळी 1 नोव्हेंबरपासून सुरू होत आहे. या दिवसापासून सुरू होणाऱया पूजा कोणकोणत्या आणि त्या कशासाठी करतात, या अनुषंगाने वास्तुतज्ञ मनोजकुमार मोहिते यांनी दिलेली माहिती देत आहोत.
दिनांक | सण | कशासाठी | आणखी थोडेसे |
सोमवार दि. 1 नोव्हेंबर | वसुबारस- दिवाळीची सुरुवात संध्याकाळी गाईची पाडसासह पूजा करून केली जाते. पूजेचा मुहूर्त सं. 6.5 ते 8.35 | घरात लक्ष्मीचे आगमन, आपल्या मुला-बाळांना चांगले आरोग्य मिळावे व सुख लाभावे म्हणून ही पूजा करतात. | या दिवशी गहू, मूग खात नाहीत. या दिवसापासून अंगणात रांगोळी काढण्यास सुरुवात करतात. |
मंगळवार दि. 2 नोव्हेंबर | धनत्रयोदशी- लक्ष्मीची मूर्ती, वहय़ा, धंद्याची हत्यारे, सोने, नाणे यांची पूजा करतात. वैद्य या दिवशी धन्वंतरीची पूजा करतात. यमदीपदान- सं. 6:49 ते 8-35. | धनाची पूजा करणे हा या सणामागील हेतू आहे. लक्ष्मीची/धनाची पूजा मुहूर्त- स. 6:49 ते 8:35 पर्यंत. व्यापारी वहय़ा आणण्याचा मुहूर्त- स. 10:57 ते दु. 1:47, दु. 3:12 ते दु. 4:37. | या दिवसापासून दारात आकाशकंदील व पणत्या लावण्यास सुरुवात करतात. यमदीपदान- कुटुंबातील सर्वांच्या दीर्घायुष्यासाठी यमदीपदान केले जाते. |
गुरुवार दि. 4 नोव्हेंबर | नरक चतुर्दशी- या दिवशी सूर्योदयापूर्वी सर्वजण स्नान करतात. स्नानाच्या वेळी उटणे, सुवासिक तेल, सुगंधी साबण वापरतात. स्नानानंतर मुले फटाके उडवतात. | कुटुंबातील ऐक्मयाकरिता अभ्यंग स्नान या दिवसापासून सुरू होतात. अभ्यंगस्नान मूहूर्त- सकाळी 6:03 ते 7:36. | या दिवशी पहाटे पणत्या लावतात. सर्वत्र समृद्धी व्हावी याकरिता अशा पणत्या लावण्याची प्रथा आहे. या दिवशी सणाच्या दिवशी करतात तसा स्वयंपाक करून देवाला नैवेद्य दाखवतात. |
लक्ष्मीपूजन- व्यापाऱयांचे हिशेबाचे नवीन वर्ष लक्ष्मीपूजनापासून सुरू होते. वहीपूजन मुहूर्त- रात्री 12:22 ते 1:57. | या दिवशी सर्वजण अभ्यंगस्नान करतात. पाटावर रांगोळी काढून तांदूळ ठेवतात. त्यावर वाटी किंवा तबक ठेवतात. त्यात सोन्याचे दागिने, चांदीचा रुपया, दागिने ठेवून त्यांची पूजा करतात. लक्ष्मी पूजेसाठीचा मुहूर्त- सं. 6:02 ते 8:34 किंवा अमृत मुहूर्त सं. 6:02 ते 7:37. | या दिवशी स्वच्छता करण्यासाठी लागणारी नवी केरसुणी विकत घेतात. तिलाच लक्ष्मी मानून तिच्यावर पाणी घालून हळद-कुंकू वाहून घरात वापरण्यास सुरुवात करतात. | |
शुक्रवार दि. 5 नोव्हेंबर | पाडवा- आर्थिक हिशेबाच्यादृष्टीने व्यापारी दिवाळीतील पाडवा ही नववर्षाची सुरुवात मानतात. | नवीन वर्षाची सुरुवात. लक्ष्मीप्राप्तीसाठी नव्या वहय़ांचे पूजन करून व्यापारी वर्षाचा प्रारंभ करतात. पाडव्याचा मुहूर्त स. 5:07 ते स. 6:43. | नवीन वहय़ा सुरू करण्यापूर्वी वहय़ांना हळद-कुंकू, गंध, फूल, अक्षता वाहून पूजा करतात. घरोघरी सायंकाळी पाटाभोवती रांगोळी काढून पत्नी पतीला औक्षण करते व पती पत्नीला ओवाळणी घालतो. |
आनंद-सौख्यप्राप्ती करून देणारा भारतीयांचा सण
प्रकाशाच्या आनंददायी अशा दीपोत्सवाला सोमवारपासून प्रारंभ होत आहे. आज वसुबारस, कार्तिक कृष्ण द्वादशीचा दिवस. गोवत्स द्वादशी म्हणजेच वसुबारस. दीपावलीचा शुभारंभ. अज्ञानरूपी अंधःकाराचा समूळ नाश करून ज्ञानाच्या प्रकाशाने मानवी जीवन उजळून आनंद व सौख्याची प्राप्ती करून देणारा भारतीयांचा अत्यंत आवडता सण म्हणजे ‘दीपावली’ होय. दीपावलीची सुरुवातही ‘गोवत्स द्वादशी’ म्हणजेच वसुबारस या सणापासून होते. या दिवशी चंद्राच्या स्थितीनुसार सकाळी व सायंकाळी ‘सवत्सधेनू’ म्हणजे वासरासह गाईची पूजा करतात व प्रार्थना म्हटली जाते.
ततः सर्वसये देवी सर्वदेवैलंकृते।
मातर्माभिलषितं सफलं कुरू नन्दिनी।।
सर्वाठायी असणाऱया व सर्व देवांना अलंकृत करणाऱया अशा गोमाते तू माझे मनोरथ पूर्ण करावेस, अशी प्रार्थना करीत दीपोत्सवाची सुरुवात होते. या दिवशी बळीराजाच्याच काय प्रत्येकाच्या ओठी येणाऱया लोकगीताच्या ओळी म्हणजे-
दिन दिन दिवाळी
गायी-म्हशी ओवाळी
गायी-म्हशी कुणाच्या?
लक्षुमणाच्या
लक्षुमण कुणाचा?
आई-बापाचा…
दे माई खोबऱयाची वाटी
वाघाच्या पाठीत घालीन काठी!
हे लोकगीत पूर्वीइतकेच लोकप्रिय आहे. देशाच्या काही प्रांतांमध्ये गाय-वासराबरोबरच सरस्वतीची पूजा केली जाते. नवरात्रात दुर्गादेवीची जशी सवाद्य मिरवणूक काढली जाते, तशीच वसुबारस दिवशी सरस्वतीच्या मूर्तीची मिरवणूक काढली जाते आणि तिची विधिवत प्रति÷ापना केली जाते. सरस्वती ही विद्येची देवता. अर्थातच अज्ञानाचा अंधःकार दूर करून ज्ञानाचे दीप उजळण्याचा हा दिवस. त्यामुळे या दिवशी सरस्वतीचीही पूजा केली जाते.