एप्रिलपासून कोरोनामुळे अर्थव्यवस्थेवर परिणाम झाला असला तरी शेअरबाजार म्युच्युअल फंड आणि आयपीओ (इनिशियल पब्लिक ऑफर)नी मात्र मुसंडी मारली आहे. 2018-2019 या आर्थिक वर्षातील आयपीओचे विक्रम चालू आर्थिक वर्षात मोडले जाण्याची शक्मयता आहे. उपलब्ध माहितीनुसार चालू वषी आतापर्यंत 12 कंपन्यांनी आयपीओ भांडवली बाजारात आणले. त्या माध्यमातून कंपन्यांनी 25 हजार कोटी रुपये जमविले. म्हणजे यात 25 हजार कोटी रुपयांची गुंतवणूक झाली. 2019 च्या तुलनेत यंदा नोव्हेंबर अखेरपर्यंत कंपन्यांकडे आयपीओतून दुप्पट रक्कम जमा झाली आहे.
कंपन्यांना जेव्हा विस्तारासाठी, नवीन प्रकल्पासाठी किंवा अन्य काही कारणांसाठी निधीची गरज भासते, ती भागविण्यासाठी एक पर्याय म्हणजे बँकेकडून कर्ज घेणे. कर्ज घेतल्यास कर्ज संमत होणाऱया रकमेला मर्यादा असतात व ठरावीक कालावधीनंतर व्याज भरावे लागते. मूळ मुद्दलही टप्प्याटप्प्याने परत करावे लागते. जर त्याऐवजी कंपनीचे भागभांडवल म्हणजे शेअर (आयपीओ) विक्रीस काढले तर यावर गुंतवणूकदारांना व्याज द्यावे लागत नाही. कंपनी जर नफ्यात आली तर लाभांश दिला जातो. पण तो दिलाच पाहिजे, असा कायदा नाही. एलआयसी, एनएसई, कल्याण ज्वेलर्स, इसाफ
स्मॉल फायनान्स बँक, बार्बेक्मयू नेशन यांचे आयपीओ भांडवली बाजारपेठेत येणार आहेत. सध्या शेअरबाजार तेजीत आहे. याचा फायदा आयपीओ आणणाऱया कंपन्यांना घ्यावयाचा आहे.
आयपीओत गुंतवणूक करण्यापूर्वी त्या कंपनीची संपूर्ण माहिती करून घ्यावी. आयपीओ विक्रीस काढताना कंपन्या प्रॉस्पेक्ट्स प्रसिद्ध करतात. ते व्यवस्थित समजून घ्यावे. कंपनीच्या अगोदरच्या तीन वर्षांच्या आर्थिक कामगिरीचा आढावा घ्यावा. किरकोळ गुंतवणूकदारांनी गुंतवणूक करताना यात कोण संस्थात्मक गुंतवणूकदार आहेत? खासगी गुंतवणूकदार कोण आहेत? आणि वेंचर कॅपिटल गुंतवणूकदार कोण आहेत? याची माहिती घ्यावी. विक्रीच्या आकडय़ापेक्षा अधिक भरणा झाला तर किरकोळ गुंतवणूकदारांना अर्ज केलेल्या शेअरपेक्षा कमी शेअर मिळण्याची शक्मयता असते. किरकोळ गुंतवणूकदार आयपीओत 2 लाख रुपयांपर्यंतच्या शेअरसाठी अर्ज करू शकतो. जाणकारांच्या मते आयपीओ प्रक्रियेत वेळ घालवून 2 लाख रुपये 10 दिवसांसाठी ब्लॉक करून शेवटी 4 हजार रुपयांचे शेअर्स पदरात पाडून घेणे आर्थिकदृष्टय़ा योग्य नाही. अलीकडेच बाजारात आलेल्या बर्गर किंगच्या आयपीओत किरकोळ गुंतवणूकदारांच्या शेअरविक्रीत विक्रीस काढलेल्या शेअरपैकी 68 पट अधिक भरणा झाला.
किरकोळ गुंतवणूकदारांनी आयपीओत गुंतवणुकीला जास्त प्राधान्य देऊ नये, असे अभ्यासकांचे मत आहे. याऐवजी शेअरमार्केटमध्ये म्हणजे सेकंडरी मार्केटमध्ये शेअर विकत घ्यावेत. गुंतवणूकदाराला ज्या कंपनीचा शेअर विकत घेणार त्या कंपनीचा लिस्टींगच्या दिवसापासूनचा व्यवहार, चढ-उतार समजू शकतात. शेअरबाजारात शेअर घेणे यात आयपीओत गुंतवणूक करण्यापेक्षा जास्त अभ्यास करण्याची संधी मिळते.
शेअर विक्रीत प्राथमिक बाजारपेठेतील गुंतवणूक
आर्थिक वर्ष | गुंतविलेली रक्कम (कोटी) | शेअरविक्रीस काढलेल्या कंपन्या |
---|---|---|
1) 2010-11 | 46,182 | 57 |
2) 2011-12 | 23,982 | 36 |
3) 2012-13 | 34,313 | 44 |
4) 2013-14 | 15,234 | 83 |
5) 2014-15 | 29,716 | 39 |
6) 2015-16 | 34,322 | 42 |
7) 2016-17 | 36,615 | 53 |
8) 2017-18 | 98,984 | 81 |
9) 2018-19 | 36,405 | 42 |
10) 2019-20 | 37,677 | 39 |
11) 2020 | 41,844 | 28 |
शशांक गुळगुळे