अज्ञात फोन क्रमांकावरून तुमच्या बँकेचे प्रतिनिधी असल्याचा दावा करणारे फोन कॉल. तुम्हाला नुकताच प्राप्त झालेला ध्ऊझ् सामायिक करण्याबद्दल विचारणारा संदेश. या माध्यमातून फसवणूक करणारे ठग सतत तुमच्या पैशांवर प्रवेश मिळविण्याचा मार्ग शोधत असतात. फसवणूक करणाऱयांद्वारे वापरल्या जाणाऱया वेगवेगळय़ा मार्गांविषयी माहिती करुन, सावधगिरी बाळगल्यास तुम्ही त्यांच्याद्वारे केल्या जाणाऱया प्रयत्नांची चिन्हे ओळखू शकता आणि त्यांच्या जाळय़ात अडकणे टाळू शकता.
इंटरनेटवरून होणारे आर्थिक व्यवहार, मोबाइल ऍपचा वाढता वापर यामुळे सायबर गुह्यांच्या प्रमाणात प्रचंड वाढ होत आहे. जिथे पैसा, तिथे धोका हे तत्त्व सायबर गुह्यांमध्येही दिसून येते. ई-शॉपिंग, ऑनलाइन बँकिंग, मोबाइल ऍपमधून होणाऱया खरेदी-विक्री व्यवहारांतून मोठय़ा प्रमाणात पैसे हडप केले जातात. त्यामुळेच सायबर गुह्यांमध्ये आर्थिक गुह्यांचे प्रमाण सर्वाधिक आहे.
खातरजमा करावी
बँक खाते, डेबिट-पेडिट कार्ड, इमेल याचा पिन वा पासवर्ड कोणालाही देऊ नये, असे वारंवार सांगण्यात येते. बँकांसह सायबरतज्ञ, पोलिस यंत्रणाही सूचना करत असतात. परंतु बँकेतून कॉल आल्याचे भासवणाऱया भामटय़ांवर अतिविश्वास ठेवणे ग्राहकांना भोवते. लोकांचा ऍपवर, बँकेच्या प्रक्रियेवर विश्वास असल्याने त्याची खातरजमा करण्याची तसदी घेतली जात नाही.
गुन्हेगारांकडे काही वेगळे, अद्ययावत वा नवीन तंत्रज्ञान नसते. परंतु ते मानवी कल लक्षात घेऊन सापळा रचतात. त्यातून इमेल, ऍप, लिंक, बोगस कॉल सेंटर वगैरे सापळे रचले जातात. त्या सापळय़ात अडकविण्याचे तंत्र मोडून काढण्यासाठी सर्वसामान्यांनी सतर्क रहावे.
बँकेमधून फोन आल्याचे भासवणाऱया भामटय़ाकडे आपल्या खात्याचा बऱयापैकी तपशील असतो. बँकांकडून पुरविल्या जाणाऱया पेडिट कार्ड किंवा डेबिट कार्डाच्या सुरुवातीचे काही क्रमांक सारखेच असतात. हे भामटे तेच क्रमांक सांगतात आणि लोकांचा त्यावर विश्वास बसतो. वेगवेगळय़ा ऑफर वगैरेच्या नावाखाली मोबाइल क्रमांक घेतले जातात. यातून मोबाइलचा डेटा मोठय़ा प्रमाणात जमा होऊन त्याची विक्री होते. म्हणूनच वेगवेगळय़ा कंपन्या, बँकांच्या एजन्सीकडून सारखे फोन येतात.
लोभ, मोह टाळा
लॉटरी लागल्याचा अचानक येणारा इमेल, विम्याची रक्कम, नोकरीची संधी, दामदुप्पट रक्कम आदी मोहाच्या सापळय़ात शेकडो जण अडकतात. अशी रक्कम आपल्याला का आणि कोण देणार याचा विचार केला जात नाही. त्यासाठी ओटीपीपासूनची माहिती लगेचच पुरविली जाते. नंतर मात्र फसवणूक झाल्याचे लक्षात येते.
ज्येष्ठ नागरिक, महिला लक्ष्य
ज्येष्ठ नागरिकांना मोबाइलवरून ई-व्यवहार करताना त्यातील खाचाखोचा ठाऊक नसतात. भामटे त्याचाच फायदा उठवितात. अनेकदा ज्येष्ठ नागरिकांना आर्थिक व्यवहारासाठी बँकेत जाणे अडचणीचे होते. बऱयाचदा एकटेदुकटे ज्येष्ठ नागरिक ई-व्यवहारात फसविले जातात. ई-साक्षरतेचा अभाव घातक ठरू शकतो. त्या अज्ञानामुळे हे भामटे तुमच्या आयुष्यभराची पुंजी पळवू शकतात.
ई-व्यवहार काही सेकंद, मिनिटांचा असतो. देश वा परदेशातून केल्या जाणाऱया घोटाळय़ाचा तपास करणे बऱयाचदा अवघड ठरते. ऑनलाइन ठगांकडून ही रक्कम एटीएमवरुन काढून घेण्याचे प्रकार घडतात. त्यामुळे एकदा ही रक्कम काढली गेली की त्याचा तपास करणे अवघड ठरते.
सावधगिरी बाळगावी
फसवणूकीपासून तुम्ही सुरक्षित कसे राहू शकता, यासाठी काही उपाय दिले आहेतः
1.कोणाशीही तुमच्या बँक खात्याचे तपशील (कार्ड नंबर, कालबाह्य तारीख, पिन) शेअर करू नका.
2. तुम्हाला तुमची बँक किंवा मोबाइल ऑपरेटरकडून असल्याचा दावा करणाऱया ई-मेल किंवा एश्ए प्राप्त झाल्यास, अधिकृत एश्ए हँडल / ई-मेल पत्त्यावरून ते पाठविले गेले असल्याचे सत्यापित करा.
3. एश्ए द्वारे किंवा इतर चॅनेलद्वारे प्राप्त होत असलेले ध्ऊझ् किंवा इतर कोणतेही कोड कधीही कोणासोबत शेअर करू नका.
4.तुमच्या खात्यातून केल्या जाणाऱया व्यवहारांवर लक्ष ठेवण्यासाठी ई-मेल आणि एश्ए अलर्टसाठी सबस्क्राइब करा.
5. तुमच्या बँक व्यवहारांचा इतिहास नियमितपणे तपासा आणि कोणत्याही अनियमिततेसाठी निरीक्षण करा.
केवळ ई-व्यवहार नाही तर, सोशल मीडियावर वावरताना विशेष काळजी घ्यावी. त्यावर लाइव्ह लोकेशन, खासगी माहिती, फोटो शेअर करू नयेत. गुन्हेगार त्याचा फायदा घेऊन मॉर्फिंग आदी स्वरूपात महिलांना लक्ष्य करू शकतात.