जातिवंत गिर-सहिवाल गायींचे संगोपन : शेणापासून सेंद्रिय, गांडूळ खत-जीवामृताची निर्मिती
सुनील राजगोळकर / बेळगाव
व्यवसाय, व्यापार हा मुख्य उद्देश न ठेवता सावरकर रोड टिळकवाडी येथील उच्च शिक्षित असलेले अमित अनंत जोशी यांनी देशी गो-पालनाचा व्यवसाय हाती घेतला आहे. या जातिवंत देशी गायींच्या दुधाबरोबरच सेंद्रिय, गांडूळ खत व जीवामृताला चालना दिली आहे. अभ्यास, प्रशिक्षण, शोधकवृत्ती, चिकाटी यामुळे त्यांनी जातिवंत देशी गीर व सहिवाल गायींसाठी गोठा उभारला आहे.
अलीकडच्या काळात देशी गो-संगोपन करण्याकडे अनेक शेतकऱयांचा कल वाढला आहे. दूध, तुप विक्रीबरोबरच गोमुत्र-शेणापासून विविध उत्पादनांना बाजारपेठेत मागणी वाढली आहे. मात्र ग्रामीण भागात अधिक दूध उत्पादनासाठी जर्शी व एचएफ जातींच्या गायी पाळल्या जातात. मात्र आरोग्याच्या दृष्टिकोनातून पौष्टिक दुधासाठी देशी गायींचे दूधच उपयुक्त ठरते.
देशी गो-पालनाचा घेतला ध्यास
अमित जोशी यांनी पुणे येथील भारतीय विद्यापीठात डिप्लोमा ऑटोमोबाईलचे शिक्षण घेतले आहे. त्यानंतर परदेशात मर्चंट नेव्ही खासगी कंपनीत थर्ड अधिकारी म्हणून 11 वर्षे काम केले आहे. तिथे त्यांना पैसा मिळत होता पण सुख-शांती आणि समाधान मिळेनासे झाले, हे त्यांच्या लक्षात आले. त्यानंतर त्यांनी लॉकडाऊन काळात वेळेचा सदुपयोग करत गोजगा येथील बसस्टॉपजवळ गोठा उभा केला. गो-पालनाच्या आवडीबरोबरच कष्ट, सातत्य, चिकाटी व अभ्यासूवृत्तीमुळे त्यांनी गायींपासून मिळणाऱया शेणापासून सेंद्रिय खत, गांडूळ खत व जीवामृताच्या निर्मितीला प्राधान्य दिले. शिवाय फिट आणि हेल्दी राहण्यासाठी देशी गायींचे दूध महत्त्वाचे असल्याने शुद्ध देशी तुपाची निर्मितीही करत आहेत. शरीरातील ऊर्जा आणि शक्ती वाढविण्यास देशी गायींचे दूधच उत्तम असल्याचे ते सांगत आहेत.
ए-2 दर्जाच्या या दुधात प्रोटिन्स, कॅल्शियम, व्हिटॅमिन्स अधिक असल्याने लहान बाळांना पौष्टिक आहार म्हणून देशी गायीच्या दुधालाच महत्त्व आहे. बरेचजण जर्सी, एचएफ जातीच्या गायी पाळतात. मात्र त्या गायींच्या तुलनेत देशी जातिवंत गीर-सहिवाल जातींच्या गायींनाच महत्त्व अधिक आहे. या गायी दुधापासून ते गो-मुत्रापर्यंत फायदेशीर ठरतात. विशेष करून लहान मुले व आजारी रुग्णांसाठी या गायीचे दूध गुणकारी ठरते. या दुधापासून बनविलेल्या तूप, लोणी, दही, पनीर या उपपदार्थांनाही मागणी अधिक आहे. यांच्या शेणापासून गांडूळ खत, सेंद्रिय खाताची निर्मिती केली जाते. या खताचा शेतात वापर केल्यास जमिनीचा पोत सुधारून उत्पादन वाढण्यास मदत होते. त्यामुळे शेतकऱयांनी देशी गो-पालनालाच प्राधान्य द्यावे, असे आवाहनही जोशी यांनी केले आहे. पशुपालकांनी गिर-सहिवाल जातीच्या देशी गायी पाळाव्यात याकरिता स्वतः गीर व सहिवाल जातीच्या गायी पाळून इतरांना आदर्श घालून दिला आहे. अमित जोशी हे सावरकर रोड येथील टिळकवाडीमध्ये राहत असले तरी गिर गायींचे महत्त्व पटवून देण्यासाठी त्यांनी गोजगा येथे देशी गायींसाठी गोठा उभारला आहे. या गोठय़ात सात देशी गायी आहेत. या गायींपासून मिळणाऱया दुधापासून उपपदार्थ तयार केले जात आहेत. दूध व गो-मुत्र अनेकांचे आजार कमी करण्यासाठी फायदेशीर ठरत आहे. तसेच सर्वांनी देशी गायींचे दूध सेवन करावे, असे आवाहन त्यांनी केले आहे.
घरच्या गार्डनसाठी गांडूळ खत-जीवामृताचा वापर
ए-2 दर्जाचे दूध म्हशीच्या दुधाप्रमाणे पांढरे असते. पिवळे नसते. या दुधाला फॅट देखील म्हशीच्या दुधाप्रमाणेच असते. आमच्याकडे गीर-सहिवाल जातींच्या देशी गायी आहेत. यांच्या दुधाबरोबर शेणापासून गोवऱया, शेणखत, सेंद्रिय गांडूळ खत व जीवामृताची निर्मिती करत आहोत. घरच्या गार्डनसाठी गांडूळ खत व जीवामृताचा वापर करू शकतो.
– अमित अनंत जोशी (देशी गो-पालक)