रवींद्र केसरकर / कुरुंदवाड
आयुष्य जगत असताना अनेक अनंत अडचणी येतात मात्र या अडचणींवर मात करून आपल्या जीवनाचा गाडा चालवावा लागतो याचेच एक उदाहरण म्हणजे तेलंगणा राज्यातील वल्लभपूर येथील एकतारी वादक हनुमंतदासरी होय. आपल्याकडे असणाऱ्या एकतारी वादनाची कला व मुखी नामस्मरण च्या जोरावर तेलंगणा राज्यातील हनुमंत दासरी याने गेली चार दशकांहून अधिक काळ आपला संसाराचा गाडा हाकला आहे यानिमित्त…!
श्री दत्तात्रेयांचे प्रथम अवतार श्रीपाद श्रीवल्लभ यांचे निजधाम गमन ठिकाण म्हणजे कर्नाटक आणि तेलंगणाच्या बॉर्डरवरील श्री क्षेत्र कुरवपूर हे अत्यंत छोटेसे गाव. जेमतेम चाळीस हजार चौरस फुटाचे चारी बाजूला वेढलेले कृष्णाची विस्तीर्ण पात्र याच निवांत ठिकाणी श्रीपाद श्रीवल्लभ यांनी आपल्या चरणकमलांची स्थापना करून येते निजधाम गमन केले हे ठिकाण 1911 साली निस्सीम दत्तभक्त परमपूज्य वासुदेवानंद सरस्वती टेंबे स्वामी महाराज यांनी दत्त महाराजांचे ठिकाणे पायी भ्रमण करत असताना या क्षेत्रात चा शोध लावला आणि येथे एक चातुर्मास अनुष्ठान केले.
श्री दत्तात्रेयांचे प्रथम अवतार श्रीपाद श्रीवल्लभ यांनी वास्तव्य करून जेथे आपल्या चरणकमलांची स्थापना करून निजधाम गमन केले या घटनेला साधारणता आठशे वर्षाहून अधिक काळ लोटला आहे. तेव्हापासून या क्षेत्राला कुरवपुर या नावाने ओळखले जाऊ लागले. या ठिकाणी मंदिर परिसराच्या चारी बाजूला नदीपर्यंत केवळ भात शेती आहे. येथील असलेल्या दोन चार घरे असलेल्या लोकांचा भात शेती हाच एकमेव व्यवसाय आहे. अशा ठिकाणी कृष्णा नदीपलीकडील वल्लभ पूर अर्थात तेलंगणा राज्यातील हनुमंत दासरी हा एकतारी वादक.
मंदिर परिसरात तसेच परम पूज्य वासुदेवानंद सरस्वती टेंबे स्वामी महाराज ज्या गुहेत चातुर्मास साठी अनुष्ठानाला बसले होते. त्या यांच्या गुहेच्या प्रवेशद्वाराजवळ असणाऱ्या कठड्यावर दिवस उगवल्यापासून दुपारपर्यंत एकतारी चा सूर आळवत मुखाने दत्तात्रेया दिगंबरा, ब्रम्हा विष्णू दिगंबरा महेश रूपा दिगंबरा, अखंड रुपम दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा आधी नामस्मरण करीत बसलेला असतो. त्याला कन्नड आणि तेलुगू भाषा येते मात्र मराठीतील भजन तो अस्खलितपणे म्हणतो. त्याच्याशी संवाद साधला असता त्याने आपण कृष्णा नदीपलीकडील वल्लभपूर गावात (तेलंगणा राज्य ) राहत असून एकतारी वाजवून भजन म्हणणे हेच आपले काम आहे. घरची परिस्थिती हलाखीची मात्र वडिलांकडून संगीताचे धडे घेतले मुलं काहीतरी उद्योग करून आपला उदरनिर्वाह करीत आहेत. माझा आणि माझ्या पत्नीचा संसार चालावा यासाठी याच एक तारी या कलेचा उपयोग आपण संसाराचा गाडा हाकण्यासाठी करत आहे.
येथे घेऊन एकतारी च्या माध्यमातून नामस्मरण करतो या माध्यमातून येथे दर्शनासाठी येणारे लोक मला दक्षिणा देतात दुपारपर्यंत व बरेच वेळा दिवसभर मी एकतारी वाजवत नामस्मरण करत असतो यातून मिळणाऱ्या अर्थसाह्य यावर आमचा उदरनिर्वाह चालू आहे. गेले चाळीस वर्षाहून अधिक काळ माझा हा नित्यक्रम चालू आहे. आज आपले 62 वय आहे मात्र या वयात ही माझी जीवन जगण्याची धडपड कायम असून मोठ्या आनंदाने एकतारी च्या कलेच्या माध्यमातून नामस्मरण करत आपला व आपल्या कुटुंबाचा उदरनिर्वाह चालत आहे. येथे गुरुवारी आणि पौर्णिमेला तसेच सुट्टीच्या दिवशी बर्यापैकी गर्दी असते. या माध्यमातून कधीकधी मला दिवसभरात पाचशे रुपये ते सातशे रुपये कमाई होते. मात्र बरेच वेळा केवळ येथे कोणीही लोक आले नाहीत किंवा पावसाळ्याच्या दिवसात दिवसभरात कसेबसे मला पन्नास ते साठ रुपये मिळतात मात्र आपण निराश होत नाही कारण उद्या काहीतरी मिळेल या आशेवर मी पुन्हा नव्या उमेदीने येथे येऊन एकतारिची कला व मुखाने नामस्मरण करून आपली सेवा श्रींच्या चरणी अर्पण करत असतो. देणारा तो परमेश्वर आहे तो अत्यंत दयाळू आहे, अशी भावना विवश होऊन त्याने सांगितले. हे सांगत असताना यावेळी त्याच्या डोळ्यात काहीकाळ अश्रू तरारले.
हनुमंत दासरी याने एकतारीच्या सुराला साथ मिळावी यासाठी एका बाजूला छोटे घुंगरू बांधले आहेत. त्याचा मंजुळ स्वर ही यावेळी त्याला एक वेगळा नादब्रम्ह स्वर आल्याने त्याने म्हटलेले भजन अत्यंत सुमधुर वाटते. दरम्यान, कृष्णा काठावर कुरवपूर येथे श्रीपाद श्रीवल्लभ यांचे पुरातन मंदिर आहे. येथे पहाटेपासून श्रींच्या चरणी कमलावर नित्योपचार पूजा सुरू असते. सकाळी 11 वाजता येथील चरणकमलांची महापूजा केली जाते. येथे असणाऱ्या दोन पुजारी मंडळींच्या घराकडे येथील पूजेचा वारसा आहे. महापूजेनंतर येथे प्रसाद वाटप केले जाते मात्र या ठिकाणी कोणतीही वस्तू मिळत नाही. प्रत्येक वस्तू आणण्यासाठी विस्तीर्ण कृष्णेचे पात्र ओलांडून वल्लभ पूर्ण अथवा दुसऱ्या गावात जावे लागते यामुळे ऐनवेळी येथे कोण भाविक आल्यास त्यांची फारशी व्यवस्था येथे होत नाही. छोटेखानी गाव असले तरी येथे भात शेती उत्तम आहे. प्रसादासाठी भात दिला जातो.
छोट्याशा गावाच्या चारी बाजूला विस्तीर्ण कृष्णेचे पात्र आहे. येथे नदीपात्र ओलांडण्यासाठी छोट्यागोल होडीचा वापर केला जात होता. मोठ्या काठीच्या साह्याने नदीच्या पाण्याचा अंदाज घेऊन हिगोल होळी पैलतीरावर आणण्यात येत होती मात्र अलीकडेच येथे पाण्यावर तरंगणाऱ्या फायबरच्या होळीला इलेक्ट्रिक मोटर बसवण्यात आली आहे. तरीदेखील पैलतीर गाठण्यासाठी वीस ते पंचवीस मिनिटांचा अवधी लागतो. इतके विस्तीर्ण कृष्णेचे पात्र आहे. या मंदिरात दर गुरुवारी व पौर्णिमेला पालखी सोहळा साजरा केला जातो. मात्र यासाठी मोजकेच स्थानिक लोक उपस्थित असतात अशा या शांत रम्य ठिकाणी हनुमंत दासरी हा एक तारी वादक आपल्या एकतारीचा सुर तसेच नामस्मरणाच्या जोरावर आपली जीवन नौका वल्लवत आहे.