अमेरिकन अध्यक्षपदासाठीची निवडणूक संपुष्टात आली आहे. निवडणुकीपूर्वी जे अंदाज व सर्वेक्षणे व्यक्त करण्यात आली त्यातून ट्रम्प महाशयाना दुसरी टर्म मिळणार असे बहुतांशी आढळून आले. ज्या बायडन हा डेमॉक्रॅटीक पक्षाचा प्रतिस्पर्धी ट्रम्प यांच्याशी स्पर्धा करण्याइतपत माजी प्रतिस्पर्धी हिलरी क्लिंटन यांच्याइतकाही सक्षम नाही. त्यामुळे देव पुन्हा एकदा ट्रम्प यांची साथ देणार असे बहुतेक जणांना वाटत होते. परंतु राजकारणात अंतर प्रवाह म्हणून जो घटक कार्यरत असतो तो ऐनवेळी आपले रुप प्रकट करून राजकारणाची दिशाच बदलून टाकतो. या अंतरप्रवाहाचे एक ठळक लक्षण सांगायचे तर एखादा वर्चस्ववादी नेता त्याच्या तशाच पक्षाच्या पाठिंब्यावर निवडणुकीस उभा असेल. त्याचा आक्रमक प्रचार प्रतिस्पर्ध्यांस मवाळ करून टाकणारा असेल तर निवडणुकीआधी मतदार, सर्वेक्षणात किंवा सार्वजनिक ठिकाणी मत व्यक्त करताना एकूण हवा पाहून वर्चस्ववादी नेत्याच्या बाजूने आपले मत किंवा कल व्यक्त करतात. मात्र गुप्त मतदान पद्धतीचा लाभ घेत प्रत्यक्षात त्याच्या विरोधात मतपत्रिका टाकतात. उघड आणि सुप्त मानसिकतेच्या अशा विरोधाभासी मतप्रदर्शनाने बरेच अंदाज आणि पूर्व सर्वेक्षणे प्रत्यक्ष निकालानंतर कोलमडून पडलेली आपल्याला दिसतात. लोकशाही मूल्यांना मानणाऱया आणि तत्त्वांची जाणीव असणाऱया जगातील कोणत्याही प्रगल्भ लोकशाहीवादी व्यक्तीने 1916 ते 2020 या चार वर्षांच्या कालावधीतील अध्यक्ष ट्रम्प यांच्या कारकिर्दीचे निरीक्षण केले तर सत्य आणि विश्वास या लोकशाहीच्या दोन स्तंभांवर सातत्याने आघात करीत हा कालावधी संपवणारी ट्रम्पसारखी क्यक्ती पुन्हा बहुमताने विजयी होईल, असे तिला मुळीच वाटणार नाही. किंबहुना या काळादरम्यान शहाणी होत गेलेल्या जनतेस आपली चूक उमगून ती पर्यायाचा, जरी तो ठोस नसला तरी स्वीकार करेल असेच त्या व्यक्तीस वाटेल. राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांच्या बाबतीत बऱयाच जणांना असेच वाटत होते.
ट्रम्प यांचा गेल्या चार वर्षांचा कार्यकाळ म्हणजे जनतेत फूट पाडणाऱया, पक्षपाती आणि अप्रामाणिक राजकारणाचे प्रच्छन्न दर्शन होते. आपण साऱयाच लोकांचा अध्यक्ष आहे हे हसवण्याचा प्रयत्न या ना त्याप्रकारे त्यांनी प्रत्येक दिवशी केला. या उत्साहात इतर कुठल्याही अध्यक्षाने केले नसेल असे दु:साहस करून त्यानी परंपरेने आलेले सारे नीतीनियम बिनदिक्कत धुळीस मिळविले. कहर म्हणजे अध्यक्षपदाच्या अटीतटीच्या लढतीत ज्यो बायडन आघाडीवर आहेत हे दिसताच ट्रम्प महाशयांनी तर मतदान प्रक्रियेवरच शंका घेण्यास सुरुवात केली. काही राज्यात मतदान प्रक्रिया थांबवावी, वेळाने झालेले मतदान गृहीत धरू नये. मतमोजणी बंद करावी, खरेतर माझा विजय झाला आहे आणि त्या विपरीत मतमोजणीचा कल दर्शविणारी ही निवडणूकच खोटी आणि फसवेगिरीवर आधारित आहे अशी मुक्ताफळे उधळत आपण या विरोधात न्यायालयात जाणार असल्याचा इशारा ट्रम्प यांनी दिला. हा सारा कांगावा ट्रम्प यांच्या व्यक्तिमत्त्वास साजेसा असला तरी तो राष्ट्राध्यक्षपदाची इभ्रत आणि अमेरिकन लोकशाहीची इज्जत एकाच वेळी वेशीवर टांगणारा आहे याचे किमान भानही ट्रम्प यांना नव्हते. सुदैवाने अमेरिकेतील निवडणूक संस्था, न्यायालये ही कमालीची स्वायत्त आणि अलिप्त राहून काम करणारी आहेत. त्यामुळे ती कोणत्याही राजकीय दबावाला बळी पडून निर्णय देत नाहीत. परिणामी अंतिम निकालावर आणि एकूण प्रक्रियेवर ट्रम्प यांच्या बेताल वक्तव्यांचा तीळमात्र परिणाम होणार नाही. एकूणच अमेरिकन मतदारांनी, कोरोना काळात अध्यक्ष ट्रम्प यांचे वर्तन व गैरव्यवस्थापन आणि त्यामुळे बळी पडलेले हजारो अमेरिकन्स, अमेरिकेच्या आधुनिक इतिहासात सर्वात वाईट ठरावेत असे प्रशासन, त्यांची तऱहेवाईक विदेश नीती हे सारे मतदान करताना गृहीत धरले आहे. ट्रम्प यांच्या कोपिष्ट आणि विद्वेषी राजकारणाने बहुवर्णीय, बहुवंशीय लोकांची सरमिसळ असलेल्या या देशात परस्पर द्वेषाचे व भेदाचे वातावरण निर्माण झाले आहे. जे निवळण्यास बराच कालावधी जाणार आहे. काही निरीक्षकांच्या मते तर अमेरिकेतील सांस्कृतिक विभाजन इतक्मया चिंताजनक पराकोटीस गेले आहे की ते सुधारण्याच्या शक्मयताच आता दिसत नाहीत. या निवडणुकीच्या प्रचार मोहिमेत ट्रम्प यांनी स्वत:स अमेरिकेतील बहुसंख्य श्वेतवर्णीयांचा नेता म्हणून प्रस्तुत केले. अलीकडेच अमेरिकेच्या जनगणना संख्येने एक अंदाज प्रकट केला आहे. जो सर्वत्र प्रसिद्धही झाला आहे. त्यात असे म्हटले आहे की, येत्या वर्षाच्या मध्यावर, अमेरिकेतील 74 दशलक्ष मुलांच्या संख्येत बिगर श्वेतवर्णीय मुलांची संख्या अधिक होणार आहे. त्याचप्रमाणे साधारणपणे इ. स. 2040 पर्यंत श्वेतवर्णीय हे अमेरिकन लोकसंख्येच्या प्रमाणात 49 टक्के तर लॅटीन्स, कृष्णवर्णीय, आशियाई हे 51 टक्के असतील. या स्थित्यंतराच्या भाकितानंतर, आपला देश हा हळूहळू गोरे अल्पसंख्याक होण्याच्या दिशेने जात आहे. या जाणिवेने श्वेतवर्णीयात अस्वस्थतता आणि काहीशी या प्रक्रियेच्या विरोधी भावना पसरली. हा आपल्या संस्कृतीवरील आघात आहे, असे यापैकी अनेकांना वाटले. या संभाव्य दु:स्थितीतून श्वेतवर्णियांचे वर्चस्व अबाधित राखणारा डोनाल्ड ट्रंप हा एकमेव नेता आहे असेही त्यांना वाटू लागले. श्वेतवर्णीयातील ही स्वस्थतता हेरून ट्रम्प आणि रिपब्लिकन पक्षाने या निवडणुकीत वैविध्यपूर्ण अमेरिकन संस्कृतीवर आधारित लोकशाहीस न जुमानता श्वेतवर्णीयांचा पाठीराखा म्हणून स्वत:स सादर केले आणि सामाजिक विद्वेषाच्या स्वत:च तयार केलेल्या वातावरणात अधिकच भर टाकली.
आता खरे आव्हान असेल ते ज्यो बायडन यांच्यापुढे. ते ज्या डेमॉपेटिक पक्षाचे प्रतिनिधित्व करतात तो तुलनेत डावा पक्ष मानला जातो. अमेरिकन सर्वसमावेशकतेवर, वैविध्यपूर्ण सहअस्तित्वावर विश्वास असलेला लोकशाहीवादी पक्ष अशी त्याची ओळख आहे. ट्रम्प राजवटीत जे द्वेषाचे विखारी वातावरण अमेरिकन जनतेत निर्माण झाले आहे ते निवळण्यासाठी सामाजिक, सांस्कृतिक आणि आर्थिक पातळीवर प्रयत्न करणे हा बायडन यांच्यासमोर महत्त्वाचा विषय असेल. कोरोना साथीने अमेरिकन आरोग्य व्यवस्थेतील त्रुटी प्रकाशात आल्या आहेत, त्या ध्यानात घेऊन या क्षेत्राची पुनर्बांधणी करणे आवश्यक आहे. याचबरोबरीने ट्रम्प काळात मेक्सिको, इराण या देशाबरोबरचे संबंध जे तणावपूर्ण बनले आहेत, त्या संदर्भात निश्चित असे धोरण आखून परिस्थिती निवळण्यासाठी प्रयत्न करावे लागतील. व्यापारी स्पर्धेच्या निमित्ताने ट्रम्प काळात चीन आणि अमेरिकेचे संबंधही कमालीचे तणावग्रस्त बनले होते. त्याकडे आणि सरतेशेवटी ‘अमेरिका फॉर अमेरिकन्स’ या ट्रम्प यांनी प्रस्थापित केलेल्या धोरणाकडे बायडन कसे पाहतात हे पाहणेही यापुढे औत्सुक्मयपूर्ण ठरणार आहे.
अनिल आजगावकर , मोबा.9480275418