प्रत्येक व्यक्तीस सामान्यतः आपल्या दैनंदिन जीवनातील काही ठराविक वेळ उदरनिर्वाह आणि कौटुंबिक जबाबदाऱया यांच्या अनुषंगाने विशिष्ट कामकाजामध्ये व्यतीत करावा लागतो. सर्वसाधारणपणे पुरूषास नोकरी वा व्यवसाय, गृहिणीस घरकाम, मुलांना शाळा-अभ्यास यासाठी दिवसाचा ठराविक वेळ द्यावा लागतो. तद्वतच निद्रा-आहारादी दैनंदिन बाबीमध्येही काही वेळ जातच असतो. फुरसतीचा वेळ आपल्या आवडीनिवडीच्या अशा गोष्टींमध्ये स्वेच्छेने घालवू शकते, की ज्यायोगे मनास विरंगुळा वा आनंद लाभेल. अशा प्रकारे श्रमपरिहार, मौज किंवा आत्मप्रकटीकरण यासारख्या सुप्त प्रेरणांनी केल्या जाणाऱया व फावल्या वेळातील कृतीची गणना मनोरंजन या सदराखाली करता येईल. त्यात निरनिराळे छंद, खेळ, नाटक-चित्रपटादी करमणुकीची साधने, लेखन-वाचनादी सवयी इत्यादींचा अंतर्भाव होतो.
उत्तम प्रतीचे निखळ मनोरंजन हे व्यक्तीच्या शरीर-मानसिक स्वास्थ्यास पोषक असते. रोजच्या धकाधकीच्या आणि चाकोरीबद्ध जीवनातील शिणवटा व कंटाळा दूर करून मनाला नवचैतन्य व ताजेपणा आणि शरीराला जोम व कार्यशक्ती मिळवून देण्याचे प्रयोजन उत्तम मनोरंजनाद्वारे विनासायास साधले जाते. निरनिराळे छंद वा खेळ यांची जोपासना केल्याने व्यक्तीच्या सुप्त गुणांना वाव मिळून व्यक्तीमत्वाचा विकास साधला जातो. अशा प्रकारे समाजातील बहुसंख्य व्यक्तींना आपापल्या आवडीनिवडी आणि छंद जोपासण्यास पुरेसा अवसर व संधी मिळून त्यांची अभिरूची संपन्न होत गेल्यास त्यायोगे एकूण समाजाचाच सांस्कृतिक स्तर उंचावण्यास मदत होते.
तसेच मनोरंजनातून व्यक्तीच्या मनाचे आरोग्य सांभाळले जात असल्याने पर्यायाने समाजातील गुन्हेगारीला काहीसा आळा बसू शकतो. आधुनिक काळात तर मनोरंजनाची गरज वाढत्या प्रमाणावर प्रकर्षाने जाणवू लागली आहे. विसाव्या शतकातील गतिमान व यंत्रबद्ध अशा आधुनिक जीवनातील ताण-तणावांचे विसर्जन, कार्यपद्धतीतील विशेषीकरण-यांत्रिकीकरण आणि त्यामुळे कामाचे तास कमी होत गेल्याने उपलब्ध होत असलेला जादा फावला वेळ इ. कारणांमुळे व्यक्तीगत व सामाजिक पातळीवर मनोरंजनाच्या गरजा प्रत्यही वाढत चालल्या असून त्या प्रमाणात रंज्जनपर साधन-सुविधामध्येही भर पडत चालल्याचे दिसून येते.
मनाला आनंद देणारी कोणतीही कृती रंजनाच्या सदराखाली येऊ शकते. मात्र त्यात सक्ती, निर्बंध वा अपरिहार्य कार्यपूर्ती असा कोणताही बाहेरून लादलेला भाग नसून ती केवळ ऐच्छिक असावी, हे अभिप्रेत असते. तीत व्यक्तीच्या स्वतःच्या आवडीनिवडीला संपूर्ण वाव असतो. मनोरंजनपर छंद वा कृती यांचा मूळ व प्रमुख उद्देश जरी मनाची निर्भेळ करमणूक हा असला तरी, त्या त्या विशिष्ट छंद वा क्रीडा प्रकारात नियोजनबद्ध परिश्रम करून व्यक्तीस खास कौशल्य संपादन करता येते. शिवाय स्वतःच्या आवडीच्या प्रकारात मनःपूर्वक काम करत राहिल्याने वेगळे परिश्रम असे जाणवत नाहीतच.
कृतिशील रंजन म्हणजे एखाद्या क्रियेमध्ये त्या व्यक्तीचा प्रत्यक्ष शरीर-मानसिक सहभाग होय. उदा. आपण जेव्हा निरनिराळय़ा खेळांत किंवा पोहणे, गिर्यारोहण यासारख्या साहस प्रकारात अथवा पतंग, आकाशकंदिल यासारख्या वस्तू तयार करण्यात प्रत्यक्ष भाग घेतो, तेव्हा ते कृतिशील रंजन होय. याउलट आपण जेव्हा एखादा खेळाचा सामना वा नाटक चित्रपट पाहतो किंवा संगीत ऐकतो, तेव्हा ते मनोरंजन निषक्रिय पातळीवरचे म्हणता येईल. अर्थातच केवळ पाहण्या-ऐकण्याने होणाऱया मनोरंजनापेक्षा प्रत्यक्ष एखाद्या कृतीत सहभागी झाल्याने होणारे मनोरंजन हे अधिक चैतन्यवादी असते.
अनेक व्यक्तींना विशेषत: किशोरवयीन मुले आणि तारूण्याच्या उंबरठय़ावरील युवक यांना फावल्या वेळाचे योग्य प्रकारे नियोजन कसे करावे, यासंबंधी मार्गदर्शनाची गरज असते, हे या संदर्भात केलेल्या सर्वेक्षणांतून दिसून आले आहे. अशा प्रकारचे मार्गदर्शन हे घर, शाळा, तसेच अन्य सार्वजनिक आणि सामाजिक संस्था यांच्या द्वारा मिळू शकते.परंतु गरीब कुटूंबातील अनेक मुलांना मनोरंजनाची योग्य साधने वा संधी उपलब्ध होऊ शकत नाहीत. जर मुलांना खेळायला मैदान नसेल तर रस्ता हेच त्यांचे मैदान होणे स्वाभाविकच होय. तिथे त्यांना त्यांच्यासारखे इतर मुले भेटतात आणि अशा मुलांच्या टोळय़ा तयार होतात. अशा टोळय़ांतील मुले त्यांच्यातील चैतन्यशक्तीला व अभिरूचीला योग्य तो अवसर न मिळाल्याने वाममार्गाला लागतात. त्यांची रंजनाची गरज ते वेडय़ावाकडय़ा व कित्येकदा समाजविघातक मार्गानी भागवतात. चोऱया, घरफोडय़ा, मारामाऱया अशांसारख्या गुन्हेगारी प्रवृत्तीही त्यातून वाढीस लागण्याची शक्मयता असते.