आपले आकाश असंख्य आकाशगंगा, अगणित तारे व इतर अनेक खगोलीय पदार्थांनी समृद्ध आहे. यांमध्ये ‘कृष्णविवर’ नामक अस्तित्व सर्वात गूढ मानले गेले आहे. कृष्णविवर हा खरे तर एक मृत ताराच असतो. त्याचे गुरूत्वाकर्षण इतके प्रचंड असते की त्यातून प्रकाशसुद्धा बाहेर सुटू शकत नाही, असे मानले जाते. पृथ्वीवरच एका दोन इंच लांब लोखंडी सुयीचे वजन कृष्णविवरात 5 टन असू शकेल इतके हे गुरूत्वाकर्षण मोठे असते, असेही शास्त्रज्ञांनी म्हटले आहे.
अशा या कृष्णविवराच्या अंतरंगात काय असेल याचे अवकाश संशोधकांना नेहमीच कोडे पडलेले असते. त्याच्या अंतर्भागात असे ‘घुसता’ येईल यावर त्यांचा सतत विचार चाललेला असतो. हे घुसणे अर्थातच प्रत्यक्ष नसते. कृष्णविवरात गेल्यास परत येता येणे निव्वळ असंभव आहे. कारण तेथे गेलेली कोणतीही वस्तू बाहेर येऊ शकत नाही, हे सर्वांनाच ज्ञात आहे.
तथापि वॉशिंग्टन येथील ग्रिनेव महाविद्यालयातील संशोधक शंशान रॉड्रीग्ज आणि लिओ यांनी कृष्णविवरात जाण्याचा मार्ग आणि पद्धती शोधून काढल्याचे प्रतिपादन केले आहे. दोन कृष्णविवरांमधील प्रचंड अंतराचा लाभ उठवून त्यांच्या अंतरंगात प्रवेश करता येईल, असे त्यांचे म्हणणे आहे.
अभ्यासासाठी त्यांनी दोन कृष्णविवरे निवडली. यापैकी एकाचे वस्तुमान आपल्या सूर्याच्या वस्तूमानाइतके होते. तर दुसऱया कृष्णविवराचे वस्तूमान सूर्याच्या अब्जावधी पटींनी मोठे होते. छोटे कृष्णविवर स्वतः भोवती फिरण्याची हालचाल करत नाही आणि त्यांची कार्यकक्षा (इव्हेंट होरायझन) अतिशय कमी असते. अशा छोटय़ा कृष्णविवरांचे गुरूत्वाकर्षण प्रचंड असते. त्यामुळे त्यात गेलेली वस्तू बाहेर येऊ शकत नाही. या उलट अतिविशाल कृष्णविवराची कार्यकक्षा 12 लाख किलोमीटरपेक्षाही अधिक असू शकते. अशा स्थितीतील कृष्णविवराच्या अंतर्भागात गुरूत्वाकर्षणाचा प्रभाव छोटय़ा कृष्णविवरापेक्षा कमी असू शकतो. त्यामुळे अतिविशाल कृष्णविवरांचा भेद अतिवेगवान वस्तूकडून केला जाऊ शकेल असे या संशोधकांचे म्हणणे आहे. अर्थात यावर मतभेद आहेतच.
केवळ एक संकल्पना
हे संशोधन अद्याप कागदावरचेच आहे. कारण अशी कृष्णविवरे पृथ्वीपासून लक्षावधी प्रकाशवर्षे दूर असतात. ती पृथ्वीच्या जवळ आली तर पृथ्वीच काय सूर्य किंवा सूर्यमालाही टिकणार नाही. त्यामुळे प्रत्यक्ष ‘याची देही याची डोळा’ कृष्णविवरापर्यंत जाणेही अशक्य, मग ते भेदणे दूरच. पण संशोधक पुढचा विचार करतात असे म्हणतात. त्या दृष्टीने हे संशोधन सध्या केवळ एक ‘संकल्पना’ आहे.