यमुनेच्या तिरावर कृष्ण व अर्जुन विश्रांती घेत बसले असताना त्यांनी नदीच्या पाण्यात क्रीडा करणारी एक अतिशय रूपसंपन्न तरुणी पाहिली. कुणीही जिला पाहिले असता मनाला समाधान वाटते तिला चारुदर्शना असे म्हणतात. अशी ती सुंदरी होती.
श्रीकृष्ण म्हणे पार्था सखया । कांहीं अपूर्व देखिलें राया ।
येरु म्हणे स्वामीचिया । वचनें जाणाया अर्हता ।
ऐकोनि म्हणे श्रीभगवान । पैल यमुनेंत कन्यारत्न ।
क्रीडतां तीचें लावण्यकिरण । फाकतां प्रकाशिती ।
तुवां जावोनि तियेप्रति । प्रश्न करावा विविधा रीती ।
कोण कोणाची दुहिता युवती । काय वांछिती हृत्कमळीं ।
कोठूनि आली वसे कोठें । काय तयेतें अभीष्ट मोठें ।
जरी हें मद्वाक्मय प्रियतम वाटे । तरी तूं वेठें तत्कार्या ।
कृष्ण अर्जुनाला म्हणाला-हे पार्था! तू ते अपूर्व दृष्य पाहिलेस काय? पार्थ म्हणाला -कृष्णा! तू कशाबद्दल बोलतो आहेस? त्यावर कृष्ण म्हणाला-यमुनेच्या जळात क्रीडा करत असलेली ती अनुपम सुंदरी पहा. ती क्रीडा करत असताना तिचे लावण्यकिरण सर्वत्र पसरून प्रकाशत आहेत. तू तिच्यापाशी जा व तिची चौकशी कर? ती कन्या कोण? ती कुणाची मुलगी? येथे कशी आली व तिच्या मनात कोणती इच्छा आहे? हे सर्व जाणून घे.
सखया कृष्णानें प्रेरिला । फाल्गुन सवेग तियेप्रति गेला ।
जावोनि प्रश्न करिता जाला । कृष्णाज्ञेला लक्षूनी ।
कोण कोणाची तूं कन्या । सुंदर श्रोणी नितंबजघना ।
ललितापांगीं रुचिरानना । परम शोभन सौंदर्यें ।
अवो शोभने सुमध्यमे । कोठूनि आलीस कोण्या नामें । येथें वर्तसी कोण्या कामें । हें सप्रेमें मज सांगें ।
मी मानितों तूंतें ऐसें । जें पति वांछिसी निजमानसें ।
यावरी तवाभिप्रेत जैसें । तें अनायासें मज सांगें ।
मित्राने पाठविल्यावरून अर्जुनाने जाऊन तिला विचारले-हे सुंदरी! तू कोण आहेस? कुणाची कन्या आहेस? कोठून आलीस? आणि येथे काय करू इच्छितेस? मला वाटते की, तू पतीची इच्छा करीत आहेस. हे कल्याणी! तू तुझा सर्व वृत्तांत सांग.
कालिंदी म्हणे गा पुरुषवर्या । जाण तूं मातें भास्करतनया ।
पतिवांछेनें कवळिलें हृदया । करिं तपश्चर्या तत्कामें ।
वर वांछीं तया जो वरेण्य । वरदा वरद जो कां विष्णु ।
तो वर वांछी अंतःकरण । तपआचरण तद्देशें ।
निरोधूनियां करणवृत्ति । तपश्चर्या आचरें भक्ति ।
इतुकें बोलूनि अर्जुनाप्रति । तर्की चित्तीं तें ऐका ।
ती सुंदरी अर्जुनाला म्हणाली-मी सूर्यदेवाची कन्या आहे. सर्वश्रे÷, वर देणारे भगवान विष्णू मला पती म्हणून मिळावेत, म्हणून मी कठोर तपश्चर्या करीत आहे. वर देणाऱयांनाही वर देण्याचे सामर्थ्य ज्याच्यापाशी आहे अशा भगवान विष्णूची वर म्हणून मला प्राप्ती व्हावी अशी माझी मनोमन इच्छा आहे. त्याकरिता चित्ताचा निरोध करून मी भक्तीपूर्वक तपश्चर्या करीत आहे.
Ad. देवदत्त परुळेकर