कोल्हापूरकरांनी परंपरेने जपली श्रद्धा : हिंदू-मुस्लीम ऐक्याचे आदर्श उदाहरण
कोल्हापुरातील जुन्या काळातील छत्रपती शिवाजी महाराज चौकात आलेली मोहरमची मिरवणूक
सुधाकर काशीद / कोल्हापूर
बिंदू चौक कारागृहाचा मुख्य दरवाजा आता कायम बंद असतो. कोणाशी बोलायचं झालं तर, छोट्या खिडकीतून संपर्क साधावा लागतो. अर्थात कारागृहाच्या सुरक्षितेच्या दृष्टीने ही खबरदारी आवश्यकच असते. पण पटणार नाही. कोल्हापुरातील बिंदू चौकात कारागृहाचा हा मुख्य दरवाजा, कैद्यांच्या कोठडीचा भाग वगळून मोहरमच्या रात्री सताड उघडा ठेवलेला असायचा. शहरातले मोठे पीर वाजत-गाजत तेथे यायचे व कारागृहाच्या प्रांगणात असलेल्या एका स्थळाजवळ येऊन उद-धूप घालून परत जायचे. याचे कारण काय? तर, पूर्वीच्या काळी म्हणजे कारागृह बांधण्यापूर्वी पासून बाराईमाम पंज्याची जागा त्या ठिकाणी होती. त्यामुळे ही प्रथा कारागृह बांधल्यानंतरही चालू होती. पण नंतर ही प्रथा 1948 साली बंद झाली. व बाराईमाम पंजाची स्थापना शेजारच्या दर्ग्यात होऊ लागली. कोल्हापुरात मोहरमला किती जुनी परंपरा आहे, त्याचे हे एक केवळ एक उदाहरण.
आता कोल्हापुरात मोहरमचे विधी सुरु आहेत. बहुजन समाजाची वस्ती असलेल्या कोल्हापुरातील बहुतेक तालमीत पंज्यांची प्रतिष्ठापना झाली आहे. बहुतेक तालमीत जसा गणपती तसा मोहरमही साजरा होत आहे. हिंदू-मुस्लिम एकजुटीने मोहरमसाठी एकत्र येत आहेत. किंबहुना कोल्हापुरातला बहुजन समाजच या साऱया सोहळ्यात अग्रभागी आहे.
कोल्हापुरातील बाबुजमाल, बाराईमाम, काळा इमाम, निरंजन मठ, बोडके तालीम, जंगी हुसेन तालीम, बालगोपाल तालीम, माजगावकर तालीम, जुना बुधवार तालीम, अवचित पीर तालीम, सरदार तालीम, गंगावेश घुडन पीर, पंचगंगा तालीम, दत्त महाराज तालीम, तुकाराम माळी तालीम, कैलास गड स्वारी, राजे बागस्वार दर्गा, अप्पा शेवाळे पंजा, दावल मलिक अशा बहुतेक ठिकाणी मोहरम धार्मिक वातावरणात साजरा होतो. एवढेच नव्हे तर केवळ तालमीतच नव्हे तर, जुन्या राजवाडÎाच्या नगारखान्याच्या एका कमानीतही पंजाची प्रतिष्ठापना करून त्याला सन्मान दिला जातो.
कोल्हापुरात बाबुजमाल, बाराईमाम, घुडणपीर येथील मोहरमला विशेष मान आहे. यापैकी बाबुजमाल दर्गा येथील पंजा पूर्वी शेजारच्या जिवबा नाना जाधव यांच्या मोठ्या वाड्यात बसवला जायचा. आज या वाड्याच्या जागी मोठी अपार्टमेंट उभी आहे. पण ज्याची जागा आजही तशीच रिकामी ठेवली गेली आहे. खरी कॉर्नरच्या अवचित पीर तालीमीतील पंजा व शिवाजी चौकातील घुडन पीर दर्ग्यातील पंजा समोर दरबारी गायक अल्लादिया खाँ यांनी गायनाची सेवा दिली आहे. एवढेच नव्हे तर गणेशोत्सव व मोहरम एकाच कालावधीत आले तर एकत्र प्रतिष्ठापना करण्याची कोल्हापुरात पद्धत आहे. बहुतेक तालमीत गणेशोत्सव, हनुमान जयंती व मोहरम त्याच उत्साहात साजरा का होतो हा प्रश्न आजवर कधीच कोल्हापुरात कोणाला पडलेला नाही. त्यामुळे मोहरमची ही परंपरा कधीच खंडित झालेली नाही.
दहा वर्षांपूर्वी अंबाबाईच्या नगरप्रदक्षिणा दिवशीच मोहरमची खतल रात्र होती. अंबाबाईचा रथ व घुडणपीर पंजाची मिरवणूक भाऊसिंगजी रोडवर समोरासमोर आली. पण देवीचा मान राखत पंज्याची मिरवणूक अलीकडे काही काळ थांबवण्यात आली व अंबाबाईच्या पालखीला वाट करून देण्यात आली. कोल्हापूरची सामाजिक-धार्मिक ऐक्याचं ही परंपरा यामुळे आणखी दृढ झाली.