एका बाजूला जगाच्या पश्चिम भागात युद्ध परिस्थिती युपेन-रशिया संघर्षातून निर्माण झाली असता जगाच्या पूर्व भागातील एक महत्त्वपूर्ण देश दक्षिण कोरियामध्ये राष्ट्राध्यक्षपदासाठी निवडणुका गेल्या बुधवारपासून सुरू झाल्या आहेत. उत्तर कोरिया आणि दक्षिण कोरिया असे दोन विभक्त होऊन स्वतंत्र झालेले देश. एका देशात हुकूमशाही तर दुसऱया देशात लोकशाही. उत्तर कोरियास चिनी महासत्तेचा पाठिंबा तर दक्षिण कोरियास अमेरिकन महासत्तेचा. दोन महासत्तांच्या संघर्षात राजनैतिक आणि सामरिक पातळीवर दोन कोरियन देशांची महत्त्वपूर्ण भूमिका. उत्तर कोरियातील क्षेपणास्त्रs आणि त्याचा दक्षिण कोरियास धोका व अमेरिकेपुढील आव्हान या साऱया आयामांच्या पार्श्वभूमीवर होणारी ही निवडणूक जागतिक घडामोडींच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण आहे. दक्षिण कोरियाची अर्थव्यवस्था ही जगातील दहाव्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था आहे. या देशाची लोकसंख्या एकूण 5 कोटी 20 लाख असून त्यातील 4 कोटी 40 लाख जे मतदानास पात्र आहेत, त्यांनी मतदानाचा हक्क बजावला आहे. सदर राष्ट्राध्यक्ष पदासाठी एकूण 14 उमेदवार निवडणुकीच्या रिंगणात आहेत. परंतु, खरी लढत डेमॉक्रॅटिक पार्टीचे उमेदवार ली जे-मूंग आणि पीपल पॉवर पार्टीचे युन सेंक-युल या दोन उमेदवारांत आहे. दक्षिण कोरियात डेमॉक्रॅटिक पार्टीची प्रतिमा पुरोगामी पक्ष अशी आहे तर पीपल पॉवर पार्टीची पुराणमतवादी अशी आहे. म्हणजेच अमेरिकेतील डेमॉक्रॅट्स आणि रिपब्लिकन या प्रमुख पक्षांच्या धाटणीचेच दक्षिण कोरियातील दोन्ही मुख्य पक्ष आहेत. दक्षिण कोरियाच्या राष्ट्राध्यक्षपदाचे आणखी एक महत्त्वपूर्ण वैशिष्टय़ हे, की या देशाच्या राज्यघटनेनुसार एक व्यक्ती आयुष्यात एकदाच राष्ट्राध्यक्ष बनून आपली पाच वर्षांची नियोजित कारकीर्द पूर्ण करू शकते. पुन्हा तिला संधी किंवा दुसरी टर्म मिळत नाही. 2017 सालापासून दक्षिण कोरियाच्या राष्ट्राध्यक्षपदी डेमॉक्रॅटिक पार्टीचे मून यांची सत्ता होती. त्यापूर्वी सत्तेत असलेल्या पीपल पॉवर पार्टीचे राष्ट्राध्यक्ष पार्क गुन-है यांना मोठय़ा भ्रष्टाचार प्रकरणातून महाभियोगास सामोरे जावे लागले आणि त्यातून सत्ता गमवावी लागली होती. सत्तेवर आल्यानंतर उत्तर कोरियाशी शांतता प्रस्थापित करण्याचे आटोकाट प्रयत्न मून यांनी केले. तत्कालिन अमेरिकन अध्यक्ष ट्रम्प यांची उत्तर कोरियाचे अध्यक्ष किम जाँग-उन यांच्याशी भेट घडवून आणण्यासाठी ऐतिहासिक भूमिका बजावली. या काळात मून यांची लोकप्रियता देशात 84 टक्क्मयांवर पोहोचली होती. परंतु, त्यानंतर मात्र त्यांच्या उत्तर कोरियाशी सौहार्दपूर्ण संबंध स्थापित करण्याच्या प्रयत्नांना अपेक्षित यश मिळाले नाही. विरोधकांच्या टीकेचे ते धनी झाले.
अशा प्रकारची मून यांची संमिश्र कारकीर्द हा यावेळी दक्षिण कोरियन मतदारांसाठी महत्त्वाचा निर्णायक मुद्दा आहे, जो डेमॉक्रॅटिक पार्टीस व पर्यायाने उमेदवार ली यांच्याकडे सत्ता जावी की नाही, हे निर्धारित करेल. दक्षिण कोरिया सध्या आर्थिक विषमता या समस्येशी झगडत आहे. ‘ओईएसडी’ या आर्थिक विषयांवर संशोधन-सर्वेक्षण करणाऱया आंतरराष्ट्रीय संस्थेने आपल्या संस्थेचे सदस्य असलेल्या सर्व देशांच्या तुलनेत दक्षिण कोरियातील वयस्क लोकसंख्येत गरिबीचे प्रमाण 48 टक्क्मयांइतके सर्वाधिक आहे, असे स्पष्ट केले आहे. निरीक्षकांच्या मते दक्षिण कोरियाची तंत्रवैज्ञानिक प्रगती जसजशी वाढत जाईल तसतशी कामगार संख्या कमी करणे, लोकांना श्रमशक्तीच्या कक्षेबाहेर ठेवून स्वयंचलतीकरण तंत्राद्वारे विकास साधणे या रोजगारविहिन विकासाच्या प्रवृत्तीस प्राधान्य मिळत जाईल आणि याचा परिणाम बेरोजगारी व आर्थिक विषमता अधिक वाढण्यात होईल. याचबरोबरीने दक्षिण कोरियातील युवकात त्यांचे शिक्षण आणि कौशल्य यांना न्याय देणारा रोजगार उपलब्ध नसल्याने मोठय़ा प्रमाणात नाराजी आहे. लिंगाधारित भेदभाव हा देखील या निवडणुकीतील एक लक्षवेधी मुद्दा आहे. दक्षिण कोरियातील स्त्राr वर्गास घरात आणि घराबाहेर विविध प्रकारच्या हिंसेचा आणि तिरस्काराचा सामना करावा लागतो. देशातील कायदा व्यवस्था, मुली आणि महिलांवर जे अत्याचार होतात त्यातील गुन्हेगारांना जरब बसेल अशी शिक्षा देण्यास असमर्थ आहे. तज्ञांच्या मते, देशातील न्यायव्यवस्था देखील स्त्राrविरोधी जे गुन्हे घडतात, त्यांच्याकडे देशातील पितृसत्ताक समाजव्यवस्थेतील स्त्राrचे स्थान आणि भूमिका गृहित धरून पूर्वग्रहदूषित व पुराणमतवादी दृष्टीकोनातून पाहते. त्यामुळे तंत्रज्ञान आणि अर्थव्यवस्था या पातळय़ांवर गतिमान होत असलेल्या या देशात स्त्रियांना समान सामाजिक स्थान नसणे असा विरोधाभास निर्माण झाला आहे. या विरोधाभासाविरुद्ध दक्षिण कोरियातील महिला संघटना, पुरोगामी संस्था गट लढत देत आहेत. आधुनिक जगात या मुद्दय़ावर सुधारणांची मागणीही करीत आहेत. याचबरोबरीने उत्तर कोरियाच्या आण्विक क्षेपणास्त्रविषयक आक्रमक धोरणाबाबतची नीती, शेजारील जपान देशाशी अलीकडच्या काळात निर्माण झालेले तणावग्रस्त संबंध, उत्तर कोरियाचा पाठीराखा चीनविषयक व्यूहरचना हे विदेशी धोरणविषयक मुद्देही या निवडणुकीत महत्त्वपूर्ण ठरले आहेत. या निवडणुकीच्या निमित्ताने दूरदर्शनवर अध्यक्षीय निवडणुकीच्या निमित्ताने आयोजित चर्चेत डेमॉक्रॅटिक पार्टीच्या ली यांनी युपेन युद्धावर बोलताना युपेनचे अध्यक्ष झेलेन्स्की यांनी ‘नाटो’स आपला देश संलग्न होणार आहे, असे वारंवार सांगून चिथावणी दिली; त्याचा परिणाम युद्धात झाला असे वक्तव्य केले. दक्षिण कोरियात यामुळे खळबळ माजली. त्यानंतर ली यांनी ‘आम्ही युपेनच्या बाजूने आहोत’ अशी प्रतिक्रिया देत सारवासारव केली.
डेमॉक्रॅटिक पार्टीचे ली हे अध्यक्षपदासाठीचे उमेदवार वयाने 57 वर्षांचे आहेत. त्यांनी आपल्या सार्वजनिक जीवनाचा आरंभ मानवाधिकार क्षेत्रातील वकील म्हणून केला. त्यानंतर ते राजधानी सिऊलजवळील जिआँगदू नामक मोठय़ा लोकसंख्येच्या प्रांताचे महापौर झाले. आपल्या कारकीर्दीत त्यांनी तरुणांना सामाजिक लाभ, बेरोजगार नागरिकांना रोजगार या मुद्दय़ांवर भर देऊन लोकप्रियता मिळवली. त्यांच्या स्पष्ट आणि प्रसंगी स्फोटक वक्तव्यांमुळे ‘फायर ब्रँड’ नेता अशी त्यांची प्रतिमा बनली आहे. या निवडणूक प्रचारात त्यांनी पीपल पॉवर पार्टीवर हुकूमशाही प्रवृत्तीचे, फसवणूक करणारे, लोकांचे हत्याकांड करणारे आणि जपानधार्जिणे ही विशेषणे व उपमा देऊन सडकून टीका केली.
ली यांचे निकटचे प्रतिस्पर्धी उमेदवार, पीपल पॉवर पार्टीचे युन यांचे वय 61 असून ते शिक्षकाचे सुपुत्र आहेत. वकिलीचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर ते भ्रष्टाचारविरोधी खटल्यातील वकील म्हणून प्रसिद्धीस आले. देशातील काही अतिश्रीमंत व प्रभावशाली व्यक्तींना न्यायालयासमोर खेचून युक्तीवाद करताना कोणत्याही बाहय़ दबावाची पर्वा न करणे हे त्यांचे वैशिष्टय़ मानले जाते. त्यांच्या संशोधन व खटला चालवण्याच्या कौशल्यामुळे दक्षिण कोरियाचे दोन माजी राष्ट्राध्यक्ष गजाआड झाले आणि सॅमसंग कंपनीचे प्रमुख पदच्युत झाले. एकूणच दक्षिण कोरियातील सध्याची निवडणूक ही दोन तोडीस तोड प्रतिस्पर्ध्यांत असून ती अत्यंत चुरशीची होईल, असा अंदाज व्यक्त केला जात आहे. जनतेच्या मते दक्षिण कोरियापुढील सध्याच्या समस्यांचे निराकरण करून जनतेस दिलासा देण्याची कुवत ज्या व्यक्तिमत्त्वात दिसेल तो अंतिमतः विजेता ठरेल. निवडणूक निकालानंतर मे महिन्यात नवा राष्ट्राध्यक्ष दक्षिण कोरियात विराजमान होईल.
– अनिल आजगावकर