आठवीत असताना आम्हाला इंग्रजीत एक धडा आला. त्यात पत्र-मित्र संकल्पनेचा उल्लेख होता. त्यावेळी आमच्या वाडय़ात आणि आसपास सगळी इंग्रजी शाळेतली मुलं होती. खेळताना कोणी त्यांना विचारलं. प्रत्येकाची विदेशी मित्र मैत्रिणींशी पत्रमैत्री होती. आपल्याला एकही मित्र-मैत्रीण नाही याचं वाईट वाटलं. दिवाळीच्या सुट्टीत कोलकाताला राहणारा आतेभाऊ आला. तेव्हा त्याने त्याच्या इको कुनोकी या जपानी मैत्रिणीचा पत्ता दिला. मी तिला पत्र लिहिलं. तिचं उत्तर आलं. आठ-नऊ वर्षे आमची पत्रमैत्री टिकली.
इकोचं अक्षर अतिशय सुंदर होतं. इटॅलिक म्हणतात, तसं उजवीकडे झुकलेलं. आणि प्रत्येक शब्दातली सगळी अक्षरं एकमेकांना जोडलेली. वाडय़ातल्या मुलांना दाखवल्यावर त्यांनी सांगितलं की ही म्हणे ‘रनिंग लिपी’ आहे. इकोची कोणी नातलग अकेमी नाकायामादेखील मला पत्रं लिहू लागली. आपण साध्या लो-बजेट एअरोग्रामवर पत्र लिहून पोस्टात टाकून उत्तराची वाट बघावी. वीस-पंचवीस दिवसांनी आयताकृती रंगीत पाकीट यावं. त्यावरची देखणी जपानी तिकिटे. तो अनुभव अतिशय निकोप सुंदर होता.
पत्रमैत्री ही साखळीच होती. काही वेळा अनाहूत पत्रे येत. काही वेळा मी अनाहूत पत्रे पाठवी. खाऊचे बरेच पैसे त्यात जात. नववीत गेल्यावर ‘सनशाईन’ नावाच्या मासिकात ‘पेन प्रेंड्स’ ची यादी येई. त्यात अकोल्याच्या चारुलता नामे मुलीशी ओळख झाली. इको आणि अकेमी यांच्याप्रमाणे तीही माझ्याहून वयाने मोठी होती. सख्खी मोठी बहीण नसल्याने या तिघींशी मैत्री खूप दिवस राहिली आणि वय वाढल्यावर दोन्हीकडून विरळ होत गेली. पत्ते हरवले. इको आणि अकेमी यांच्यामुळे मी घरातल्या रफ वह्या आणि कागदांवर तिरप्या अक्षरात लिहायचा प्रयत्न करू लागलो. त्यांची पत्रे उंची पातळ कागदावर लिहिलेली असत. त्यावर गिरवता येत नव्हते. पण त्याच वेळी इंग्रजीसाठी श्रीकृष्ण वैद्य क्लासेसना जायला लागलो होतो. वैद्य सरांचं अक्षर या दोघींप्रमाणे होतं. क्लासमध्ये रोज सायक्लोस्टाईल केलेल्या ‘लिफलेट्स’ मिळत. या लिफलेट्स वैद्य सरांच्या हस्ताक्षरात असायच्या. घरी आल्यावर पेन्सिलने ती अक्षरे गिरवून इंग्रजीचा अभ्यास चांगला झाला. पण ते इटॅलिक अक्षर आणि रनिंग लिपी शेवटपर्यंत वश झाली नाही.
रनिंग लिपी किंचित मोडीच होती ना? पण शाळेत वर्गपाठाच्या-गृहपाठाच्या वहीत ती वापरली तर छडी मिळायची. का, कोण जाणे.