अवयवदानामुळे रुग्णाला मिळू शकते जीवदान,त्वचादान केल्यानंतर ती सुरक्षित ठेवता येऊ शकते
मनीषा सुभेदार /बेळगाव
मृत्यू समोर असताना याचकाला आपले सोन्याचे दात काढून देऊन दानशूर हे बिरुद सार्थ ठरविणाऱया कर्णाची कथा आपल्याला ठाऊक आहेच. भारतीय संस्कृतीमध्ये दान परंपरेला अतिशय महत्त्व आहे. आजच्या आधुनिक जगात मात्र धनधान्यापेक्षा रक्तदान, अवयवदान व त्वचादान करणे महत्त्वाचे ठरू लागले आहे. या अनुषंगाने अलीकडे अवयव दान, देहदान आणि त्वचादान करण्यासाठी लोक पुढे येऊ लागले आहेत, ही सकारात्मक बाब आहे.
यापूर्वी बिम्स, जेएनएमसी, केएलई येथे रक्तदान व नेत्रदान करण्याबद्दल बऱयापैकी जनजागृती असल्याने सातत्याने रक्तदान आणि नेत्रदान चळवळ सक्रिय राहिली. मात्र, देहदान आणि त्वचादान याबद्दल समाजामध्ये पुरेशी जागरुकता नव्हती. देहदान हे वैद्यकीय शाखेच्या विद्यार्थ्यांच्या अभ्यासासाठी उपयुक्त ठरते. अवयव दानामुळे एखाद्या रुग्णाला नवे जीवदान मिळू शकते. तर त्वचादानाने व्यक्तीला पूर्ववत आपले जीवन सहजपणे जगता येते. यासाठी देहदान, अवयव दान व त्वचादान महत्त्वाचे आहे.
आजतागायत 579 जणांचे देहदानासाठी अर्ज
आजपर्यंत जेएनएमसी, केएलईकडे गेल्या पाच वर्षांत 671 जणांनी देहदानासाठी अर्ज भरले होते. त्यापैकी 159 देह जेएनएमसीकडे आले आहेत. बिम्समध्ये 2005 पासून देहदान प्रक्रियेला प्रारंभ झाला. आजतागायत 579 जणांनी देहदानाचे अर्ज भरले असून 2005 पासून आजपर्यंत बिम्सला 212 देह मिळाले आहेत. कोविडमुळे काही काळ ही प्रक्रिया थांबली होती. मात्र, सप्टेंबरपासून पुन्हा ही प्रक्रिया सुरू झाली व एकूण आठ देह मिळाले. त्यापैकी दोन परिचित असून सहा अनोळखी मृतदेह आहेत.
2018 मध्ये केएलईत त्वचा बँक सुरू
त्वचादान ही संकल्पना अलीकडच्या काळातच रुजू लागली. रोटरी क्लब बेळगावच्या पुढाकाराने 2018 मध्ये केएलईमध्ये त्वचा बँक सुरू झाली. तेव्हा अनेकांना त्वचादान कसे करावे? याबद्दल आश्चर्य वाटले होते. परंतु, आजतागायत केएलई रोटरी स्कीन बँकेने 50 जणांवर त्वचारोपण केले आहे. सर्वप्रथम 29 ऑक्टोबर 2018 मध्ये पहिले त्वचारोपण झाले. त्वचारोपणाची प्रक्रिया ही काहीशी वेगळी आहे.
त्वचादान केल्यानंतर पाच ते सहा वर्षे ती सुरक्षित ठेवता येऊ शकते. त्वचादान करण्यापूर्वी देणारा आणि घेणारा या दोघांच्याही रक्ताची चाचणी केली जाते. साधारण 9 ते 90 वर्षे वयोगटापर्यंत त्वचादान करता येते. केएलई त्वचा बँकेचे वैशिष्टय़ म्हणजे आजपर्यंत या बँकेने 51010.74 स्क्वेअर सेंटीमीटर इतके त्वचारोपण केले आहे. विशेष म्हणजे 21 जणांवर त्वचारोपण केले असून त्यापैकी 9 जण बाहेरगावचे आहेत. मंगळूर, अहमदाबाद, बेंगळूर, नवी दिल्ली, मुंबई या शहरातील रुग्णांसाठी केएलई स्कीन बँकेने त्वचा पाठविण्याची सोय केली आहे.
ज्यांना त्वचा दान करावयाची आहे, त्यांनी अर्ज भरणे आवश्यक आहे. कुटुंबातील व्यक्तींना त्यासंबंधी माहिती असणे अधिक श्रेयस्कर ठरते. व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर कुटुंबीयांनी कळविल्यानंतर सहा तासांच्या आत डॉक्टरांचे पथक जाऊन त्वचा घेऊ शकते. अर्थात मृतदेहाला कोणतीही विदुपता येणार नाही, याची काळजी डॉक्टर घेतात.
त्वचादानाप्रमाणेच देहदान चळवळही वाढणे आवश्यक आहे. यासाठी डॉ. रामण्णावर ट्रस्ट सक्रिय आहे. जिवंतपणी रक्त, मृत्यूसमयी देह आणि मृत्यूनंतर त्वचा दान करता येते. यासाठी डॉ. रामण्णावर चळवळ करत आहेत. आजपर्यंत त्वचादान व देहदान याबाबत अनेक अंधश्रद्धा होत्या. मृत्यूनंतर मोक्ष किंवा मुक्ती नाही, असा समज असल्याने लोक पुढे येत नव्हते. यासाठी डॉ. महांतेश रामण्णावर यांनी समाजातील संत-महंतांची मदत घेतली.
ते म्हणतात, स्वामीनींच मान्यता दिल्याने लोक देहदानास तयार होत आहेत. अर्थात श्राद्धकर्म कसे करावे? या प्रश्नालाही त्यांच्याकडे उत्तर आहे. देहदान केल्यानंतर एखादे हाड कुटुंबीयांकडे दिले जाते. त्याला अग्नीचा स्पर्श करून ती राख जलार्पण करण्यात येते. यामुळे समाजाची मानसिकता बदलत आहे.
स्कीन बँकेचे कार्य अत्यंत सक्षमपणे
रोटरी-केएलई स्कीन बँक अत्यंत सक्षमपणे कार्य करत आहे. मुख्य म्हणजे ‘ना नफा ना तोटा’ या तत्त्वावर हे कार्य सुरू आहे. महानगरांमध्येही केएलई स्कीन बँक त्वचा पाठवत आहे. मात्र, प्रामुख्याने आम्हाला वाहतुकीचा प्रश्न भेडसावतो आहे. विमानामधून त्वचा पाठविण्याचा मार्ग सुकर झाल्यास आम्ही अधिक प्रमाणात त्वचादान करू शकतो.
– डॉ. राजेश पवार, स्कीन बँक प्रमुख
देहदान व त्वचादान याचा अंधश्रद्धेशी संबंध नाही
देहदान व त्वचादान याचा अंधश्रद्धेशी काहीही संबंध नाही. उलट मृत्यूनंतरही त्या व्यक्तीचा एखादा अवयव किंवा त्वचा दुसऱया व्यक्तीचे जीवन सुरळीत होण्यासाठी साहाय्यभूत ठरते. त्यामुळे पुण्यच प्राप्त होते. देहदान, त्वचादानामुळे मोक्ष मिळत नाही, ही अत्यंत चुकीची संकल्पना आहे. दुर्दैवाने देहदान व त्वचादान केल्यानंतर काही अनुचित घटना घडल्या तर त्याचा संबंध या दानाशी जोडला जातो. परंतु, देहदान केल्यानंतर पीकपाणी मुबलक आले, असे कोणी सांगत नाही. हा दुर्दैवी विरोधाभास आहे.
– डॉ. महांतेश रामण्णावर, रामण्णावर ट्रस्ट
2005 पासून बिम्समध्ये देहदान प्रक्रियेला प्रारंभ
2005 पासून बिम्समध्ये देहदान प्रक्रियेला प्रारंभ झाला. 579 अर्ज आजपर्यंत आले आहेत. त्यापैकी 212 जणांचे देहदान झाले आहे. कोविडमुळे थांबलेली देहदानाच्या अर्जाची प्रक्रिया आता पुन्हा सुरू झाली आहे.
डॉ. उमेश कुलकर्णी, शरीररचना विभागप्रमुख, बिम्स
संस्था | वर्ष | नोंदणी | स्वीकृत देह |
केएलई-जेएनएमसी | 2015-2021 | 671 | 159 |
बिम्स | 2005-2021 | 579 | 212 |
डॉ. रामण्णावर ट्रस्ट, बैलहोंगल | – | 10 | 6 |
केएलई-रोटरी स्कीन बँक | 2018-2021 | 50 | 51010.74 स्क्वे. सेंटीमीटर त्वचारोपण |