केल्याने देशाटन मनुजाला पंडितांचा सहवास आणि मैत्री लाभते, ज्ञात्यांच्या सभेत संचार करता येतो, अंगी चातुर्य बाणते वगैरे फायदे होतात असे पूर्वज म्हणून गेले आहेत. आजच्या काळात या वचनाचा जसाच्या तसा प्रत्यय येणे कठीण झाले आहे. पूर्वजांना अभिप्रेत असलेले ‘देशाटन’ आता संगणक किंवा स्मार्ट फोन आणि आंतरजालाच्या सहाय्याने देखील शक्मय आहे. प्रत्यक्ष देशाटन करायला गेले तर पंडितांऐवजी टोल नाक्मयावरच्या आडदांड कर्मचाऱयांचा सहवास लाभतो. त्यांना टोलद्रव्य दिधले की त्याची पावती प्राप्त होते. देशाटन करताना बरोबर बँकेच्या कार्डाच्या स्वरूपात बरेच द्रव्य बाळगावे लागते. पूर्वीप्रमाणे धर्मशाळेत किंवा सराईमध्ये पथारी टाकता येत नाही. हॉटेलमध्ये जावे लागते आणि मुबलक द्रव्याव्यतिरिक्त तिथे ओळख पटवून देण्यासाठी आधार कार्डासारखी सरकारी कागदपत्रे दाखवावी लागतात. ते असो.
नुकतेच आम्ही अगदीच छोटे देशाटन केले. अष्टविनायक यात्रेला जाऊन आलो. वाटेत एके ठिकाणी भोजन आणि श्रमपरिहारार्थ हॉटेल शोधत असताना एका हॉटेलनजीकच्या टपरीवर ‘अमुक तमुक पानालय’ अशी पाटी दिसली. पानालय या शब्दाच्या अर्थाचा चटकन उलगडा झाला नाही. पण दोन पावले पुढे गेल्यावर लगेच मेंदूतली ज्ञानदर्शक टय़ूब पेटली. सदरहू पानालय हे दुसरे तिसरे काही नसून भोजनोत्तर मुखशुद्धी आणि अन्नपचनार्थ भक्षिल्या जाणाऱया विडय़ांचे (तांबूल) आणि सिगारेट-विडय़ांचे दुकान होते! पानालय हा शब्द जन्माला घातल्याबद्दल मनातल्या मनात दुकानदाराला साष्टांग नमस्कार घातला. प्रत्यक्ष देखील घातला असता. पण दुकान बंद होते, म्हणून ते काम राहिले!
भलताच मजेदार आहे हा शब्द. सदरहू दुकानदारापासून प्रेरणा घेऊन इतरांनी किंवा आपणदेखील असे शब्द जुळवायला हरकत नाही. म्हणजे नोकरी करणारी जोडपी आपल्या बाळाला ज्या पाळणाघरात ठेवतात त्या पाळणाघराला तान्हालय म्हणता येईल. शास्त्रीय-सुगम संगीताचे वर्ग चालतात त्या जागेला तानालय म्हटले तरी चालेल. याच न्यायाने आरोपीला सुरुवातीचा काही काळ पोलिसांच्या किंवा न्यायालयाच्या ज्या कोठडीत व्यतीत करावा लागतो त्या कोठडीला पोलीस/ न्यायालयीन गुन्हालय म्हणायला हरकत नाही. कैरी ऊर्फ कच्च्या आंब्यापासून बनवलेले शीतपेय विकणाऱया दुकानाला ‘पन्हालय’ नाव शोभून दिसेल यात शंका नाही. हवी तेवढी नावे जुळवता येतील. त्या अनामिक दुकानदाराला पुन्हा एकदा सलाम!