रशिया-युक्रेन युद्ध, तेलाचे वाढते भाव, रुपयाची घसरण याचे पडसाद अर्थव्यवस्थेत उमटू लागले असून परकीय चलन गंगाजळीत झालेली घट हा त्याचाच एक परिणाम…दुसरीकडे, महागाईचे चटके ही परिस्थिती ओढवण्यापूर्वीपासूनच बसू लागले होते. त्यामुळं त्याची तीव्रता वाढल्यास त्यात नवल नव्हे…या पार्श्वभूमीवर ‘एफडीआय’च्या आघाडीवरील चित्र मात्र समाधानकारकच म्हणावं लागेल…
भारतीय रिझर्व्ह बँके’नं जाहीर केलेल्या आकडय़ांनुसार, भारताची परकीय चलन गंगाजळी 11 रोजी संपलेल्या आठवडय़ात तब्बल 9.6 अब्ज डॉलर्सनी घसरलीय आणि पोहोचलीय 622.3 अब्ज डॉलर्सवर…गेल्या दोन वर्षांत अशा घसरणीचं दर्शन घडलं नव्हतं. 20 मार्च, 2020 या दिवशी संपलेल्या सप्ताहात परकीय चलन गंगाजळी 11.9 अब्ज डॉलर्सनी कमी झाली होती…भारतीय चलन रुपयानं 7 मार्च रोजी प्रति डॉलर 77 रुपयांपर्यंत लोळण घेतल्यानंतर रिझर्व्ह बँकेनं मोठय़ा प्रमाणात हस्तक्षेप केला. विशेष म्हणजे परकीय चलन गंगाजळीत घट अन् मध्यवर्ती बँकेचा हस्तक्षेप या दोन्ही घटना एकाच वेळी घडल्या…
रुपयावर दबाव पडला तो मॉस्कोनं युक्रेनवर केलेल्या हल्ल्यामुळं नि पाश्चिमात्य राष्ट्रांनी रशियाच्या तेलावर घातलेल्या निर्बंधांमुळं. या पार्श्वभूमीवर ‘क्रूड’नं प्रति बॅरल 140 डॉलर्सपर्यंत झेप घेतली होती…काही विश्लेषकांच्या मते, 9.6 अब्ज डॉलर्समध्ये समावेश आहे तो ‘आरबीआय’च्या 5 अब्ज डॉलर्सच्या ‘विक्री-खरेदी’ पावलाचा…11 मार्च रोजी संपलेल्या आठवडय़ातील प्रत्येक दिवशी रिझर्व्ह बँकेनं सुमारे 1 अब्ज डॉलर्सची विक्री केलीय ती विदेशी संस्थागत गुंतवणूकदारांनी ‘शेअर्स’ची विक्री करून भारतीय बाजारातून पलायन केल्यानं…‘आरबीआय’नं अंदाज केला होता तो रुपया प्रति डॉलर 77 पर्यंत घसरण्याचा. ते अनुमान बरोबर ठरल्यानंतर भारतीय चलन अधिक गडगडू नये म्हणून मध्यवर्ती बँकेनं मोठय़ा प्रमाणात डॉलर्सची विक्री केली…
दरम्यान, ‘डीबीएस बँके’च्या ‘ट्रेजरी’चे प्रमुख आशिष वैद्य यांच्या मते, भारतातल्या परकीय चलन गंगाजळीवर या घटनेचा फारसा दबाव पडणार नसून येऊ घातलेल्या दिवसात शक्यता आहे ती कच्च्या तेलाचे दर घसरण्याची आणि रुपया स्थिर होण्याची…सकारात्मक बाबीचा विचार केल्यास रिझर्व्ह बँकेनं डॉलर्सची विक्री करून विक्रमी नफा मिळविलाय. मध्यवर्ती बँक जेव्हा रुपया मजबूत बनतो तेव्हा डॉलर्सची खरेदी करते, तर त्याची घसरण सुरू झाली की, सुरुवात होते ती अमेरिकी चलनाच्या विक्रीला…त्यापूर्वी 4 मार्च रोजी संपलेल्या आठवडय़ात आपली परकीय चलन गंगाजळी 631.9 अब्ज डॉलर्सवर पोहोचली होती…3 सप्टेंबर, 2021 या दिवशी गंगाजळीनं उच्चांक नोंदविला होता तो 642.4 अब्ज डॉलर्सचा. त्या आकडय़ाशी तुलना केल्यास त्यानंतरच्या कालावधीत आपल्याला 20 अब्ज डॉलर्सवर पाणी सोडावं लागलंय…
अनेकांना वाटतंय की, रुपयाची पुढील वाटचाल अवलंबून असेल ती रशिया व युक्रेन यांच्यातील झुंजीवर. जर कच्च्या तेलाच्या किमती प्रति बॅरल 80-85 डॉलर्सपर्यंत घसरल्या नि रशियाकडून स्वस्त कच्चं तेल मिळालं, तर मदत होईल ती रुपया स्थिर होण्यास. परंतु किमती प्रति पिंप 100 डॉलर्सच्या खाली न आल्यास मात्र पुन्हा एकदा सामोरं जावं लागेल ते प्रचंड दबावाला…भारताची परकीय चलन गंगाजळी कमी होण्यास मोठय़ा प्रमाणात हातभार लावलाय तो ‘विदेश चलन मालमत्ते’नं सुद्धा. ती 11 अब्ज डॉलर्सनी कोसळून पोहोचलीय 554.4 अब्ज डॉलर्सवर. याउलट सोन्याच्या किमती वाढल्यानं त्याचा लाभ मात्र भारताला मिळालाय अन् आपल्या साठय़ाचं मूल्य दीड अब्ज डॉलर्सनी वाढलंय…
दरम्यान, भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीनं चांगलं वृत्त म्हणजे ‘इंडियन ऑईल कॉर्पोरेशन’नं (आयओसी) स्वस्त दरानं रशियाकडून 30 लाख बॅरल्स क्रूड तेल खरेदी करण्याचं ठरविलंय. रशियानं जागतिक बाजारपेठेतील किमतीपेक्षा बराच कमी दर भारताकडून आकारलाय…24 फेब्रुवारी या दिवशी पुतीन शासनानं युक्रेनवर आक्रमण केल्यानंतर नवी दिल्लीनं पहिल्यांदाच मॉस्कोशी व्यवहार केलाय. प्रसिद्ध झालेल्या काही वृत्तांनुसार, ‘आयओसी’ला या व्यवहारात प्रति बॅरल 20 ते 30 डॉलर्सचा फायदा झालाय. अमेरिका अन् अन्य पाश्चिमात्य देशांनी आर्थिक निर्बंधांची घोषणा केल्यानंतर पुतीन प्रशासनानं भारताला कच्चं तेल नि अन्य वस्तू देण्याचा प्रस्ताव मांडला होता. ‘इंडियन ऑईल कॉर्पोरेशन’नं केलेल्या करारानुसार, विक्री करणाऱया कंपनीला ते तेल भारताच्या बंदरापर्यंत पोहोचवावं लागेल. त्यामुळं नवी दिल्लीला जहाज मिळविणं वा विमा अशा प्रकारच्या कुठल्याही अडचणीला तेंड द्यावं लागणार नाहीये…
अमेरिकेनं इराणच्या वादग्रस्त अणुकार्यक्रमामुळं त्या देशाच्या तेलावर अन् नैसर्गिक वायूवर बंदी घातल्यानं कुणालाही हालचाल करण्याची संधी मिळत नव्हती. रशियाच्या बाबतीत मात्र तसं घडलेलं नाहीये. याचाच अर्थ ‘इंटरनॅशनल पेमेंट्स सिस्टम’ अजूनही उपलब्ध असून त्याच्या साहाय्यानं एखाद्या खरेदीला जन्म देणं शक्य. इराणला मात्र आंतरराष्ट्रीय चलन व ‘सिक्युरिटी ट्रान्सफर सिस्टम स्विफ्ट’ यांच्यापासून दूर करण्यात आलं होतं…
अशा परिस्थितीतही यंदाच्या जानेवारी महिन्यात भारतात 6.8 अब्ज डॉलर्सची थेट विदेशी गुंतवणूक झालीय. गेल्या वर्षी जानेवारीत ती होती फक्त 1.9 अब्ज डॉलर्स इतकी…एप्रिल ते जानेवारी या कालावधीचा विचार केल्यास आपल्या अर्थव्यवस्थेत 45 अब्ज डॉलर्सचं आगमन झालंय. परंतु गेल्या आर्थिक वर्षातील या कालावधीत ती 51.1 अब्ज डॉलर्स इतकी होती. भारतीयांनी विदेशात एप्रिल ते जानेवारीदरम्यान 31.5 अब्ज डॉलर्सची गुंतवणूक केलीय. हा आकडा देखील 26.4 टक्क्यांनी घसरलाय. गेल्या आर्थिक वर्षात आम्हाला जबरदस्त ‘एफडीआय’चं दर्शन घडलं होतं ते ‘रिलायन्स जिओ’त गुंतवणूक करण्यासाठी ‘फेसबुक’, ‘गुगल’सारख्या कंपन्या धावून आल्यानं…
दुसरीकडे, चलनवाढीनं ‘एफएमसीजी’ म्हणजेच ‘फास्ट-मूव्हिंग कन्झ्युमर गूड्स’च्या उत्पादकांवर पाळी आणलीय ती वाढलेल्या किमतीचा बोजा भारतीय ग्राहकांवर टाकण्याची…2021 कॅलेंडर वर्षाच्या शेवटच्या तिमाहीचा (ऑक्टोबर ते डिसेंबर) विचार केल्यास महागाईमुळं खरेदी घटल्याचं स्पष्ट दिसून येतंय. ग्राहकांनी दरांत वृद्धी झाल्यानं अनेक वस्तूंना आपल्या नेहमीच्या यादीतून वगळणं पसंत केलंय. उदाहरणार्थ खाद्यतेलाच्या बाबतीत त्यांनी हिरवा कंदील दाखविलाय तो बिगरब्रॅण्डेड उत्पादनांना…
शहरातील लोकांचं विश्लेषण केल्यास असं दिसून येईल की, 2021 कॅलेंडर वर्षातील पहिल्या तिमाहीत (जानेवारी ते मार्च) सॉस वा कॅचअपचा वापर 127 टक्के झाला, तर चौथ्या तिमाहीत तो 114 टक्क्यांपर्यंत घसरला. जॅमच्या बाबतीत देखील तसंच दिसेल (108 टक्क्यांवरून 96 टक्के). शिवाय ग्राहकांनी मोर्चा वळविलाय तो ‘कॉस्ट इफेक्टिव्ह पॅक्स’च्या दिशेनं…2021 च्या दुसऱया तिमाहीत (एप्रिल ते जून) बिगरब्रॅण्डेड खाद्यतेलं घेण्याचं प्रमाण 24.4 टक्के घसरलं होतं, तर चौथ्या तिमाहीत ते पुन्हा एकदा 26.2 टक्के इतकं उंचावलं. नेहमी ‘प्रीमियम’ बाबींचा विचार करणाऱया व्यक्तींनीही आता अन्यत्र पावलं टाकण्यास सुरुवात केलीय…असो !
फेब्रुवारी महिन्यात किरकोळ चलनवाढीनं (जानेवारी महिन्यात 6 टक्के, तर फेब्रुवारी 6.1 टक्के) 8 महिन्यांचा उच्चांक नेंदविलाय तो अन्नधान्य, कपडे, पादत्राणं यांच्या किमती वाढल्यानं. त्यापूर्वी जानेवारी, 2021 मध्ये तिनं 5 टक्क्यांची नोंद केली होती. तर घाऊक चलनवाढीनं (जानेवारी महिन्यात 13 टक्के, फेब्रुवारीत 13.1 टक्के) 11 महिन्यांनंतर सुद्धा दुहेरी आकडय़ांमध्ये प्रवास करणं चालू ठेवलंय. त्याला कारणीभूत ठरलेत ते मेन्युफॅक्चर्ड प्रॉडक्ट्स, कच्चं तेल, नैसर्गिक वायू आणि ‘प्रायमरी नॉन-फूड आर्टिकल्स’सारखे घटक!
होळीच्या वेळी भारताची अर्थव्यवस्था…
वर्ष | सेन्सेक्स | रुपया | सोनं (10 ग्रॅम) | चांदी (1 किलो) | ब्रेंट क्रूड (प्रति पिंप) |
2020 | 35635 (9 मार्च) | 73.64 (9 मार्च) | 43600 रु. | 46500 रु. | 32 डॉलर्स |
2021 | 49009 (26 मार्च) | 72.52 (26 मार्च) | 46000 रु. | 70900 रु. | 64 डॉलर्स |
2022 | 57864 (17 मार्च) | 75.81 (17 मार्च) | 51600 रु. | 68200 रु. | 107 डॉलर्स |