मेघोली तलाव फुटी हा अपघातच : जलसंपदा विभागाची माहिती, या खडक पट्ट्यातील फये, कोंडोशी पाटगाव प्रकल्पावर अधिक लक्ष, या प्रकल्पांची भुगर्भीय पाहणी करणार : कार्यकारी अभियंता स्मिता माने यांची माहिती
प्रतिनिधी / कोल्हापूर
मेघोली तलाव क्वार्ट्झाईट खडकाच्या भुपृष्ठ रचनेतील अंतर्गत हालचालीमुळे फुटला, हा नैसर्गिक अपघातच आहे. आता क्वार्ट्झाईट खडक थराच्या भुपृष्ठ रचनेतील वेदगंगा नदी खोऱ्यातील इतर तलावही आहेत. यामध्ये फये, कोंडोशी आणि पाटगाव प्रकल्पाकडे जलसंपदा विभागाचे बारीक लक्ष आहे. याच पट्ट्यातील निष्णप तलाव गळतीचे उदाहरण सर्वांसमोर आहे. त्यामुळे मेघोलीनंतर याच पट्ट्यातील जलसंपदा विभागाच्या अन्य प्रकल्पांची भुगर्भीय पाहणी करण्यात येणार आहे, अशी माहिती दक्षिण विभाग कार्यकारी अभियंता स्मिता माने यांनी दिली.
भुदरगड तालुक्यातील मेघोली येथील स्थानिक ओढ्यावर 20 वर्षापुर्वी लघु पाटबंधारे प्रकल्प बांधला. डोंगराळ भागातील हा ओढा पुढे वेदगंगा नदीस मिळतो. डोंगराळ भागातील शेतीसाठी या पाण्याचा उपयोग व्हावा, या हेतूने मेघोली प्रकल्पाची उभारणी झाली, अन् त्याचा लाभ प्रकल्पातील 10 गावांना झाला. प्रकल्पात 98.43 दशलक्ष घनफुट इतका पाणीसाठा आहे. लाभक्षेत्रात 11 कोल्हापूर बंधारे आहेत. याद्वारे 510 हेक्टर शेतीला पाणीपुरवठा होत होता.
मेघोली प्रकल्पाच्या ठिकाणी भुस्तराची जोड
प्रकल्पाच्या सांडव्याच्या गळतीबाबत सखोल, शास्त्रशुद्ध अभ्यासासाठी पाटबंधारे विभागाने सीडब्ल्यूपीआरएस'केंद्रिय संस्थेशी पत्रव्यवहार केला. त्यांच्याकडून प्रकल्पाची
इलेक्ट्रो रेस्टीव्हिटी इमेजिंग टेस्ट’ घेण्यात आली. त्याच्या अभ्यासातून धरणाच्या आतील बेंडीग प्लेन, खडकांच्या स्तरातील गळतीचा अहवाल दिला होता. या भूतांत्रिक अहवालात येथे क्वार्ट्झाईट भुस्तर आहे. त्याच्या थरांमध्ये विविध ठिकाणी भुस्तराचे जोड असल्याचे स्पष्ट केले होते.
पाण्याच्या अतिरिक्त दाबामुळे डाऊनस्ट्रिम केसिंग
प्रकल्पाच्या भिंतीतील गळती थांबवण्यासाठी योग्य उपाययोजना आवश्यक होत्या. त्यासाठी जलसंपदा विभागांने नाशिक येथील मध्यवर्ती संकल्पचित्र संघटनेचे मत मागवले होते. गळतीच्या अनुषंगाने कृष्णा खोरे विकास महामंडळाकडून अभ्यासासाठी दीड कोटी रूपये मंजूर झाले. त्याची निविदा प्रक्रिया सुरू असतानाच 30 ऑगस्टला मेघोली प्रकल्प फुटला. शुक्रवारी 3 सप्टेंबरला जलसंपदा विभागाच्या मुख्य अभियंत्यांनी घटनास्थळी भेट दिली. त्यांनी प्रथमदर्शनी धरणाच्या ठिकाणी क्वार्ट्झाईटच्या थरातून पाण्याचा अतिरिक्त दाबामुळे खडक रिकामा होत गेला,. अन् तो जागेवरून हलल्याने धरणाच्या खालील बाजूस डाऊनस्ट्रिम केसिंगचा धोका निर्माण झाल्याची शक्यता व्यक्त केली. पण यासंदर्भात सविस्तर अभ्यास करून कारणमिमांसा ठरवण्यात येईल, असेही स्पष्ट केले.
`डीएसओ’कडून गळतीचे वर्गीकरण दुय्यम,
भुदरगड तालुका हा धारवाड सुपरग्रुपमध्ये समाविष्ट आहे. मेघोली परिसरात क्वार्ट्झाईट ऑफ कारदगी सेरीज ऑफ काडाप्पा सिस्टीम' प्रमाणे खडक आढळला आहे. जिल्ह्यातील बहुतेक धरणांबाबत थोड्या फार प्रमाणात गळती आहे. पण मेघोली गळती संदर्भात
डॅम सेफ्टी ऑर्गनायझेशन’ने तिचे गंभीर नसलेली त्रुटी असे वर्गिकरण केल्यामुळे जिल्ह्यातील अशा प्रकल्पांच्या गळतीबाबत वरिष्ठ स्तरावर गांभीर्याने विचार होऊन योग्य त्या उपाययोजना करण्यात येत आहेत.
मेघोली पाणलोट क्षेत्रात 21 ते 26 जुलै दरम्यान, 1100 मिलिमीटरहून अधिक पावसाची नोंद झाली आहे. त्यामुळे धरण क्षेत्रातील अतिरिक्त पाण्याचा प्रकल्पात मोठ्या प्रमाणात साठा झाला. त्यातून धरणावर अतिरिक्त पाण्याचा दाब निर्माण झाला. आजपर्यत या पाणलोट क्षेत्रात प्रथमच एवढा पाऊस झाल्याची नोंद आहे. या अतिवृष्टीनंतर धरणाच्या विमोचकाखालील 15 ते 20 मीटरच्या भागाखालील लादीसारख्या दगडामधील वाळू, माती पाण्याच्या दाबाने हळूहळू निघून गेला असण्याची शक्यता आहे.
घटनेनंतर प्रत्यक्ष पाहणीत धरणाला कोणतीही हानी पोहोचली नसल्याचे समोर आले आहे. विमोचकाखालील लादी दगड निसटून त्यावरील कंडीक्ट आतल्या आत तुटून खाली आल्यामुळे पुर्ण उंचीच्या मातीकामात भेग पडली, त्यातून पुर्ण क्षमतेने भरलेल्या पाण्यामुळे अवघ्या अडीच-तीन तासांत तात्काळ मोठÎा प्रमाणात भराव गेल्याचा प्राथमिक अंदाज आहे.