एका गर्भवती महिलेला हिपॅटायटीस बी असल्याचे निदान झाले. तिला हे आपल्या नवऱयाला सांगण्याची भीती वाटली. कारण आपल्यामुळे आपल्या गर्भाला याची लागण होईल का? अशी भीती तिला वाटू लागली. एका तरुण क्रीडापटूला रक्तदान करावयाचे होते. परंतु त्याला हिपॅटायटीस सी असल्याचे आढळले. त्यामुळे त्याला धक्का बसला. एका 16 वषीय मुलीला सतत रस्त्याच्या कडेला विकले जाणारे पदार्थ खाण्याची सवय होती. अचानक तिला ताप चढला. डॉक्टरांनी हिपॅटायटीस एचे निदान केले.
अशा सर्व निदानांनंतर घाबरून जाण्याचे कारण नाही. कारण आता प्रगत वैद्यकीय तंत्रज्ञानामुळे यावर उपचार मिळू शकतात. मात्र, दुर्दैवाने त्याबाबत जागृती झालेली नाही. दरवषी 28 जुलै रोजी हिपॅटायटीस दिन आचरणात आणला जातो. यावषीचे घोषवाक्मय आहे ‘हिपॅटायटीस कांट वेट.’ अगदी आता कोविडच्या काळातसुद्धा त्यावर उपचार होऊ शकतात. हिपॅटायटीस बी किंवा काविळ हा यकृतावरील दुष्परिणामांमुळे होणारा रोग आहे. या रोगाला कारणीभूत असलेल्या प्रत्येक विषाणूचे पसरण्याचे मार्ग वेगवेगळे आहेत. वेळीच निदान आणि उपचार, संसर्ग रोखण्यास मदत करतो.
ए, बी, सी, डी, ई असे पाच प्रकार आहेत. दरवषी 2.3 बिलीयन लोकांना याचा संसर्ग होतो तर 1.4 मिलीयन लोक यामुळे मृत्युमुखी पडतात. 90 टक्के मृत्यू हे हिपॅटायटीस बी आणि सी मुळे होतात. भारतात दरवर्षी 40 मिलीयन लोक हिपॅटायटीस बीमुळे व 10 मिलीयन लोक हिपॅटायटीस सीमुळे बाधित होतात. तर 2 लाख लोक मृत्युमुखी पडतात.
यापैकी हिपॅटायटीस ए आणि ई हे प्रामुख्याने दूषित पाण्यामुळे होतात. विषाणूची लागण झाल्यामुळे साधारण ताप येणे, अंग दुखणे, काविळ दीर्घकाळ राहणे ही लक्षणे आढळतात. मात्र, ए आणि ई हिपॅटायटीस हा वैयक्तिक स्वच्छता, आरोग्याची योग्य काळजी घेऊन रोखता येतो. यासाठी कोणताही खाद्यपदार्थ खाण्यापूर्वी हात धुणे, शुद्ध आणि स्वच्छ पाणी पिणे हे महत्त्वाचे नियम आहेत. या शिवाय हिपॅटायटीस ए साठी लस उपलब्ध आहेत. हिपॅटायटीस बी, सी, डी चे विषाणू व्यक्तीवर गंभीर परिणाम करतात. दूषित रक्त कोणत्या ना कोणत्या कारणाने शरीरात गेले तर या आजाराची शक्मयता वाढते. निर्जंतुकीकरण न करताच वापरलेले सिरींज हेसुद्धा याचे कारण होऊ शकते. याचा आपल्या यकृतावर परिणाम होतो आणि निदान करण्यास उशीर झाला तर यकृताचा कर्करोग होतो. प्रारंभीच्या काळात रुग्णाला काही लक्षणे जाणवत नाहीत. त्यामुळे या विषाणूची इतरांनासुद्धा न कळत लागण होऊ शकते, ज्याची कल्पना दोघांनाही नसते. अशा रुग्णांना काविळ होणे, त्यानंतर पायांना सूज येणे आणि रक्ताच्या उलटय़ा होणे अशी लक्षणे आढळतात.
कोरोना लसीसाठी सरकारने जशी मोहीम उघडली तशीच मोहीम हिपॅटायटीस बी साठी होणे आवश्यक आहे. अशा तऱहेचे शिबिर केएलईएस डॉ. प्रभाकर कोरे हॉस्पिटलमध्ये आणि येळ्ळूर येथील शताब्दी हॉस्पिटलमध्ये, शिवाय चिकोडी आणि बागलकोट येथील हॉस्पिटलमध्ये दर महिन्याला होते. आजपर्यंत 50 हजारांहून अधिक लोकांची तपासणी करण्यात आली आहे. हिपॅटायटीस बी आणि सी साठी पूर्वी उपचार होणे कठीण होते. परंतु आता सुरक्षित असे तोंडावाटे घेण्याचे औषध आहे. हिपॅटायटीस सी साठी तीन ते सहा महिने औषध घेण्यात येते. हिपॅटायटीस बी साठी तोंडावाटे घेण्याचे औषध दीर्घकाळ घ्यावे लागते. एकदा जर लिव्हर खराब झाले तर लिव्हर प्रत्यारोपण करावे लागते. ज्याचा खर्च सर्वांनाच परवडेल असा नाही. अशावेळी वेळीच निदान होणे, हिपॅटायटीस बी ची लस घेणे, डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आणि आपले जीवन सुरक्षित ठेवणे योग्य ठरते.
– डॉ. संतोष हजारे
हिपॅटायटीस बी-सी वर उपचार गुंतागुंतीचे
हिपॅटायटीस बी आणि सीची लागण झाल्यास उपचार गुंतागुंतीचा होतो. शिवाय खर्चिक ठरतो. त्यासाठी हिपॅटायटीस बी ची लस घेणे उत्तम आहे. दुर्दैवाने अद्याप वैद्यकीय शास्त्राला हिपॅटायटीस सी ची लस निर्माण करता आली नाही. परंतु हिपॅटायटीस बीसाठी लस उपलब्ध आहे. लसीचे तीन डोस घेतल्यास आजार होण्याची शक्यता 95 टक्क्मयांनी कमी होते. अलिकडच्या काळात सर्व नवजात शिशुंना ही लस दिली जाते.