आपल्या मूत्राशयाला विविध विकार होऊ शकतात. त्यात नेहमी आढळणारा विकार म्हणजे मूत्राशयाचा दाह. सिस्टायटिस, मूत्रविरेचनाला घाई होते, मूत्रविरेचन वारंवार करावे लागते, मूत्रविरेचन करताना त्रास जाणवतो. लघवीला जाऊन आल्यावरसुद्धा अजून पोटात लघवी शिल्लक आहे असे वाटत राहते.
- मूत्राशयाच्या विकारांपैकी नेहमी आढणारा दुसरा विकार म्हणजे
- मूत्रविरेचनाचा ताबा सैल होणे किंवा सुटणे या विकारात व्यक्तीची लघवी करण्याची इच्छा नसतानासुद्धा मूत्र मूत्राशयातून बाहेर येऊ लागते. काही थेंबांपासून अधिक प्रमाणात मूत्र बाहेर येते. कपडय़ातच मूत्रविरेचन होते. अंतर्वस्त्रे ओली होतात.
- मूत्राशयाच्या तोंडाजवळ एक झडप असते. ही झडप कमजोर होण्याने हा प्रकार घडतो. हा झडपवजा मूत्राशयाचा भाग मूत्राशयातील तेंड बंद ठेवत असतो. उदाराच्या पोकळीतील दाब वाढला की मूत्राशयातील दाब वाढतो, मग कमजोर झडपेतून मूत्र पाझरते. खोकताना, शिंकताना असे नेहमी होते. या प्रकाराला स्ट्रोस इन्कॉन्टिनन्स म्हणतात.
- दुसर्या एका प्रकाराला अर्ज इन्कॉन्टिनन्स म्हणतात. लघवी करावी अशी भावना अतीव तीव्रतेने येते. व्यक्तीला लघवी रोखून धरणे अशक्य होते.
- मज्जारज्जूच्या किंवा मज्जासंस्थेच्या काही विकारांत या झडपेचे काम पूर्णपणे थांबते. अशा वेळी टोटल इन्कॉन्टिनन्स होतो. लघवी मूत्राशयात येते, तशी बाहेर पडू लागते. सतत झिरपत राहते. ओव्हर फ्लो इन्कॉन्टिनन्स या प्रकारात मूत्राशय पूर्ण भरलेले असते. मूत्राशयात आता मूत्र मावेनासे होते. मूत्राचा दाब झडपेला पेलवत नाही आणि सतत मूत्र बाहेर पडत राहते. यालाच रिटेंन्शन विथ ओव्हरफ्लो म्हणतात.
- कधी कधी मूत्राशय गरजेपेक्षा अधिक कार्यक्षम बनते. लघवीला जाण्याची घाई होऊ लागते आणि मूत्रविरेचन वारंवार होऊ लागते. त्यातून अर्ज इन्कॉटिनन्स् होऊ लागतो. मूत्राशयाचे स्नायू अधिकाधिक संवेदनाक्षम झाल्याने असे होते. या वाढलेल्या संवेदनक्षमतेमुळे मूत्राशय पूर्ण भरण्यापूर्वीच ते रिकामे करण्याची इच्छा येऊ लागते.
- मूत्राशयात खडा होणे, हीदेखील एक वारंवार आढळणारी व्याधी होय. मूत्रामध्ये विविध अणूंचे मिठाप्रमाणे बनलेले रेणू असतात. ते पाण्यात विरघळलेल्या स्थितीत मूत्रातून बाहेर टाकले जात असतात. हे क्षार घट्ट जमतात आणि खडा होतो. मूत्राशयातील खडय़ाचा व्यक्तीला त्रास होईलच असे नाही. परंतु वारंवार लघवीत जीवाणुजन्य दाह होत राहणे, हे अशा खडय़ाचे लक्षण असू शकते.
- मूत्राशयात गाठी होऊ शकतात. त्या साध्या किंवा कॅन्सरच्या असू शकतात. अशा गाठीमुळे लघवीतून रक्त जाण्याची शक्यता असते. शिवाय जीवाणुजन्य दाहही होत राहतो. कधी कधी मूत्रविरेचनात अडथळा येतो. अशी शंका आल्यास मूत्रमार्गाच्या तज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा आणि आवश्यक त्या तपासण्या लगेच करून घ्यावात. या शास्त्रात झालेल्या प्रगतीमुळे अनेक विकारांचे उपचार शरीराचा छेद न घेता करता येतात आणि वाढलेले वय उपचारांच्या आड येत नाही.