गेल्या लेखात आपण संतुलित श्वसन म्हणजे काय हे पाहिलं. बऱयाचदा आपण वरवर श्वास घेतो, म्हणजेच बऱयाचदा आपण छातीत श्वास घेतो, पोटात घेत नाही. ही छोटीशी सवय आपल्या शरीरासाठी, आरोग्यासाठी घातक ठरू शकते. आजकाल आपल्याला heart attack च्या बऱयाच cases दिसतात. माझ्या लहानपणी तर मी कोणत्या तरुण व्यक्तीला अटॅक आल्याचं फार कमी ऐकलंय. आपलं श्वसन लयीत असेल तरच आपलं हृदय लयीत चालतं. हृदयाच्या ठोक्मयांची जी लय आहे ती कमी झाली तरी आपल्याला त्रास होतो आणि वाढली तरीही त्रास होतो. हृदयाचे ठोके एका लयीत पडण्यासाठी आपल्याला संतुलित श्वसन करणे गरजेचे आहे. बऱयाच आजारांवर साधा उपाय हा पूर्ण झोप घेणे हा असतो. आपल्याला आराम करायला, पूर्ण झोप घ्यायला का सांगितलं जातं? कारण झोप ही अशी अवस्था आहे ज्यात आपण संतुलित श्वसन करतो. झोपेत श्वास हा पोटात घेतला जातो. आपलं शरीर नकळतपणे हे काम करत असते आणि म्हणूनच झोपल्यावर आपल्याला बरं वाटतं. थोडय़ा झोपेने आपण चार्ज होतो.
आपल्या सर्वांना कधीकधी थोडे चार्ज होण्याची आवश्यकता असते, कदाचित आता आपण जगत असलेल्या या नवीन वास्तवाची आपल्याला सवय झाली आहे. दुपारची कॉफी किंवा साखरेचा नाश्ता घेण्याऐवजी, काही दीर्घ श्वास का घेऊ नये? प्राणिक श्वास घेणे हा एक साधा व्यायाम आहे जो तुम्हाला दिवसाच्या कोणत्याही वेळी तुमची ऊर्जा वाढवू देतो. प्राणिक श्वसन पद्धतीत एकावेळी एका नाकपुडीने श्वास घेतला जातो आणि दुसऱया नाकपुडीने श्वास सोडला जातो. ही श्वसन पद्धती खूप सोपी आहे आणि योग्यरीतीने या पद्धतीचा सराव केल्यास काही क्षणातच तुम्ही जर अशांत असाल तर तुम्ही शांत होता. जेव्हा आपण आपले श्वसन नियंत्रित करतो तेव्हा आपल्याला आपल्या भावनांवर व मनावर नियंत्रण करता येते. ताणतणाव कमी करण्यासाठी संतुलित श्वसन पद्धती वापरता येते. आपल्याला तणाव असतो तेव्हा आपल्या शरीरात काय बदल होतात? कुणाचा रक्तदाब वाढतो, कुणाचे हृदयाचे ठोके जास्त पडतात. या परिस्थितीत जर आपण संतुलित श्वसन केले तर आपल्या नाडीची गती मंदावते आणि ताणतणाव कमी होण्यास मदत होते. शरीरातील उर्जास्तर सुद्धा वाढतो.
संतुलित श्वसन पद्धतीमुळे अनेक फायदे होतात. सामान्यपणे मेंदूच्या एक भागातील उर्जास्तर दुसऱया भागापेक्षा जास्त असतो, तसेच शरीराची एक बाजू दुसऱया बाजूपेक्षा जास्त शक्तिशाली असते. संतुलित श्वसन केल्याने मेंदूच्या डाव्या आणि उजव्या भागातील उर्जास्तर संतुलित केला जातो. तसेच चपे, उर्जावाहिनी नाडय़ांसकट संपूर्ण उर्जादेहाची स्वच्छता होऊन त्यांचे ऊर्जन होते.
तूम्ही घेत असलेल्या प्रत्येक श्वासासोबत तुम्ही तुमच्या शरीरात प्राण-किंवा जीवनशक्ती ओतता.
या मार्गदर्शित प्राणिक श्वासोच्छवासाच्या ध्यानामध्ये, आपण प्राणाचा वापर शरीर आणि आत्म्यासाठी इंधन म्हणून करतो. हा एक आश्चर्यकारकपणे सोपा सराव आहे जो तुमची नैसर्गिक ऊर्जा वाढवेल.
ही झाली एक प्रकारची संतुलित श्वसन पद्धती. याला 6-3-6-3 श्वसन पद्धती म्हटले जाते. Pranic Healing मध्ये मास्टर चोआ कॉक सुई यांनी अशा अजून संतुलित श्वसन पद्धती आणि त्यांचे फायदे सांगितले आहेत. शारीरिक ऊर्जा आणि मानसिक आरोग्य चांगले राहण्यासाठी संतुलित श्वसन फार गरजेचे आहे. राग आल्यावर किंवा खूप वाईट वाटल्यावर आपल्याला जवळची माणसं बऱयाचदा मोठा श्वास घे म्हणजे शांत होशील असं म्हणतात कारण श्वासावर नियंत्रण केल्यावर मनावर ताबा मिळवणं सोपं जातं.
संतुलित श्वसन पद्धतीचा सराव सध्याच्या धकाधकीच्या आयुष्यात फार महत्वाचा आहे. पण दिवसातून फारवेळा संतुलित श्वसन व्यायाम पद्धती वापरू नका. सरावात एकावेळी पाच ते सात आवर्तनं पुरेशी आहेत. दिवसातून जास्तीत जास्त तीन वेळा संतुलित श्वसनाचा सराव करावा. आपले शरीर श्वसनामुळे होणारा उर्जासंचार सहन करण्यास सक्षम आहे की नाही हे तपासून पहा. जर उर्जासंचार आपल्याला सहन होत नसेल तर दिवसातून दोन वेळा संतुलित श्वसन करा. संतुलित श्वसन पद्धती ही संतुलित केली तरच त्याचे फायदे आपल्या शरीराला होतील. संतुलित श्वसनाचा अधिक सराव शरीरास घातक ठरू शकतो, हेही लक्षात घ्यायला हवे.
आपल्यालाही किमान एकदा संतुलित श्वसन करुन आपल्या शरीरात घडून येणारा बदल अनुभवता येतो, बघा करुन पाहा.
प्राणिक संतुलित श्वासोच्छवासासाठी सोप्या सूचना
1. आपली जीभ हळूवारपणे आपल्या तोंडाच्या टाळूला(छतावर) लावा.
2. डावी नाकपुडी एका हाताने बंद करा.
3. उजव्या नाकपुडीने सहा अंक मोजेपर्यंत श्वास घ्या. श्वास पोटात घ्यायचा प्रयत्न करा.
4. तीन अंक मोजेपर्यंत श्वास रोखून धरा.
5. डाव्या नाकपुडीने सहा अंक मोजेपर्यंत श्वास बाहेर सोडा. श्वास बाहेर सोडताना हाताने उजवी नाकपुडी बंद करायची आहे.
6. तीन अंक मोजेपर्यंत परत श्वास रोखून धरा.
7. आता ज्या नाकपुडीतून श्वास सोडला होता म्हणजेच डाव्या नाकपुडीतून सहा अंक मोजेपर्यंत श्वास घ्या.
8. तीन अंक श्वास रोखून धरा.
9. पुन्हा सहा अंक मोजेपर्यंत उजव्या नाकपुडीतून श्वास बाहेर सोडा.
10. हे एक आवर्तन झाले अशाप्रकारे पाच ते सात आवर्तने करा. -आज्ञा कोयंडे