उमेश मजुकर / बेळगाव
भारतातील लाल मातीतील अस्सल मर्दानी खेळ म्हणजे खो-खो. सत्तर ते ऐंशीच्या दशकात बेळगावात खो-खोचा प्रसार मोठय़ा प्रमाणात झाला. साधना क्रीडा केंद्र व भगतसिंग स्पोर्ट्स क्लब हे बेळगावचे दोन तुल्यबळ संघ. बेळगावचे सुपुत्र प्रा. श्रीकांत मोरे यांची निवड भारतीय खो-खो फेडरेशनच्या सचिवपदी झाली, हा देखील बेळगावचा सन्मान.
बेळगावमध्ये भगतसिंग स्पोर्ट्स क्लब व साधना क्रीडा केंद्र या दोन संघटनांनी अनेक राष्ट्रीय व राज्यस्तरीय खोखोपटू घडवले. महेश दड्डीकर, प्रा. श्रीकांत मोरे, प्रकाश देसाई, श्रीधर देशपांडे, राजू कुरणे, एम. आय. कांबळे, एम.डी. कांबळे, एम. व्ही. जाधव, ए. डब्ल्यू जाधव, प्रशांत नेवगी, गवस, एस. बी. जाधव, राजु कालकुंद्रीकर, के. वाय. माने, डी. डी. पाटील, एस. एन. पाटील, अरूण पोटे, पुंडलिक बेळगावकर, अशोक ताशिलदार, परशराम जाधव, विजय परांजपे, विजय बाडिवाले, केशव चव्हाण, नेमीनाथ कंग्राळकर, मधुकर बडवे, अरूण गोरले, गोरले बंधू, नंदू पाटील, अरूण पाटील, आर. एच. भाई, वैजनाथ चौगुले, पी. ओ. धामणेकर, पी. एम. पाटील, नारायण कंग्राळकर, वाय. सी. गोरल, शिवाजी गोरल, प्रकाश नंदीहळ्ळी, परशराम येळ्ळुरकर, शिवाजी येळ्ळुरकर, राजाराम मण्णूरकर, विलास धामणेकर, नंदू शिनोळकर, चंद्रकांत शिंदे, प्रकाश संघाई, राम काकतकर, भल्ला, पुंडलिक चौगुले, लक्ष्मण खासगौडा, महादेव कदम, बसवंत मायण्णाचे, शंकर मुरकुटे, महादेव चौगुले, के. एस. पाटील, सदानंद गोजेकर, ए. के. निर्मळकर, मनोहर मोहिते, अनंत मोहिते, रमेश पाटील, प्रकाश पाटील, प्रभाकर पाटील यांचा त्यात समावेश आहे.
हे खेळाडू सायकलवरून प्रत्येक स्पर्धेला व सरावासाठी मैदानावर जात असत. मैदानावर झारीने पाणी मारणे, मॅट फिरविणे, चुना पावडरने दररोज आखणी करणे यातून शिस्त दिसायची. कोठेही स्पर्धा असेल आणि त्या ठिकाणी आखणी नसेल तर बेळगावचे खेळाडू मैदानाची आखणी व इतर कामासाठी सरसावून पुढे जात.
गोगटे महाविद्यालय, आरपीडी महाविद्यालय, सीपीएड मैदान, संभाजी उद्यान, ही बेळगावातील प्रमुख सरावाची केंदे होती. त्याचप्रमाणे कॉमर्स स्कूल व बेननस्मिथ स्कूल या ठिकाणीही सराव केंदे होती. ग्रामीण भागात कडोली, येळ्ळूर, बेळगुंदी, किणये व इतर भागातही सराव केंदे निर्माण झाली. बेळगावात गोपाळ गणेश मंडळ महाद्वार रोड यांनी स्पर्धा भरविल्या. उद्योगपती आनंदराव गोगटे यांनी आयोजन केले. त्याचप्रमाणे खेडय़ातील उत्सवाच्या वेळी खोखो, कबड्डी भरवले जायचे.
(उत्तरार्ध)
काही माजी खेळाडू, संघटक व त्यांचे योगदान
प्रा. श्रीकांत मोरे यांनी बेळगावच्या जीएसएस महाविद्यालयामधून आपले शिक्षण पूर्ण केले. त्यांनी महाविद्यालयीन जीवनात कर्नाटक विद्यापीठ धारवाडचे सलग सहा वर्षे खो-खोमध्ये युनिव्हर्सिटी ब्लू हा मान मिळविण्याचा विक्रम केला. त्यानंतर त्यांनी बेळगावच्या साधना क्रीडा केंद्रात नवीन होतकरू खोखोपटूंना प्रशिक्षण दिले. गोव्याला प्राध्यापक म्हणून रूजू झाल्यानंतर त्यांनी गोवा राज्यातही खोöखोचा प्रसार केला. त्यांच्या या कार्याची दखल घेऊन भारतीय खोöखो फेडरेशनने त्यांची सेपेटरीपदी नेमणूक केली. त्यावेळी त्यांनी भारतामध्ये खोöखोचा प्रसार वाढविण्यासाठी विविध उपक्रम राबविले. निवृत्तीनंतर त्यांनी भारताव्यतिरिक्त श्रीलंका, थायलंड, नेपाळ या देशात जाऊन खोöखोचा प्रसार केला व आशिया स्पर्धाही भरविल्या.
-प्रा. श्रीकांत मोरे (भारतीय खो-खो फेडरेशनचे माजी सचिव, आंतरराष्ट्रीय तांत्रिक समितीचे सदस्य)
राजू कुरणे (ज्येष्ट खोखोपटू)
राजू कुरणे यांनी होतकरू तरूणांना खो-खोचे मार्गदर्शन केले. कबड्डी, खो-खो व कुस्ती या खेळांपासून जिद्द, चपळाई व आत्मविश्वास वाढतो. त्यासाठी खेळाडूंना योग्य ते मार्गदर्शन केले. योग्य डावपेच व ताकदीवर खोखो खेळला जातो. खो-खो हा गोरगरीब शेतकरी वर्गाचा खेळ आहे. या खेळाला जास्त पैशाची गरज नाही. खे-खो खेळल्याने दुसऱया खेळांमध्येही त्याचा फायदा होतो. त्याची अनेक उदाहरणे आहेत.
महेश दड्डीकर (ज्येष्ट खेळाडू)
महेश दड्डीकर यांचे वैशिष्टय़ म्हणजे चेजिंग करतेवेळी एकही खेळाडू त्यांच्या समोरून जावू शकला नाही. कारण त्यांच्या आवाक्मयात आलेल्या खेळाडूला सूर मारून बाद करत होते. त्यांच्या तंदुरूस्तीचे व चपळाईचे अनेक किस्से आहेत. तरूणांना मर्दानी खेळाकडे वळविणे ही काळाची गरज आहे.
प्रा. आनंद मेणसे (खोखो संघटक)
प्रा. मेणसे यांनी 1981 व 83 साली बेळगावात पहिली राष्ट्रीय दिवसरात्र निमंत्रितांची खोखो स्पर्धा आरपीडी मैदानात भरविली. प्रकाश देसाई, अरूण पोटे, प्रकाश हुंदळेकर व प्रभाकर पाटील यांच्या सहकार्याने स्पर्धा यशस्वी केल्या. त्याचप्रमाणे 1990 व 95 साली आंतरमहाविद्यालयीन खोखो स्पर्धेचे आयोजन केले. 36 हून अधिक संघांनी भाग घेतला. यासाठी प्राचार्य ए. एस. देशपांडे व प्राध्यापक एस. वाय. प्रभू यांचे मार्गदर्शन मिळाले होते.