सूर्यनारायणाचा भक्त म्हणून सत्राजित जगात विख्यात झाला होता. त्यामुळे संतोषभरित, आनंदित होऊन सूर्याने त्याला स्यमंतकमणी दिला होता. द्वारकेजवळ समुद्रस्नान करून सत्राजित सूर्याला अर्घ्य अर्पण करून स्तवन करी. हा त्याचा नित्यक्रम होता. या त्याच्या नित्य आराधनेने सूर्य प्रसन्न झाला व त्याला वरदान मागायला सांगितले. त्यावेळी सत्राजित म्हणाला-हे सूर्यदेवा! मला तुझ्यासमान प्रकाशमान कर. त्यावेळी आपल्या भक्तावरील प्रेमाने सूर्याने त्याला स्यमंतकमणी दिला, जो सूर्याप्रमाणे प्रकाश देणारा होता. हा मणी तू धारण केलास की तू जिथे जाशील तिथे माझ्याप्रमाणे प्रकाश पडेल. असा आशीर्वाद सूर्याने सत्राजिताला दिला.
स्यमंतकमणीच्या प्रसादलाभें । सत्राजित ऐश्वर्यक्षोभें । दाटला मानी दिवि दिव्यशोभे । देवेंद्र न लभे निज तुळणा । तदाढ्यत्वें न माय कोठें । निज गौरवाचिये हुटहुटे । द्वारावतीमाजी तो पेठे । दैवें बळि÷sं नियोजिला । मणिभूषण तें धरूनि कंठीं। द्वारकेमाजी स्वधामवाटीं । प्रविष्ट होतां जनांच्या दृष्टी। किरणकोटि रवि गमला । कोणा न कळे मानव ऐसा। दृष्टि जडल्या मणिप्रकाशा । सत्राजिताचा आकृतिठसा । जनमानसा तर्केना । सूर्यनारायणाने प्रसाद म्हणून दिलेला स्यमंतकमणी सत्राजिताने गळय़ात घातला असता तो सूर्याप्रमाणे चमकू लागला. त्याचे ऐश्वर्य एवढे वाढले की देवेंद्रही त्याची तुलना करू शकत नव्हता. आपले तेज, दिव्यता साऱया द्वारकेला दाखवावी म्हणून तो दैवयोगाने द्वारकेत प्रवेश करता झाला. सत्राजित द्वारकेत आला त्यावेळी स्यमंतक मण्याच्या तेजामुळे लोक त्याला ओळखू शकले नाहीत. हा कोण मनुष्य नसून स्वतः सूर्यच आहे असे लोकांना वाटले.
द्वारकाजनीं लक्षिला दुरून । तंव तेजें वंचिले त्याचे नयन । द्यूत क्रीडतां श्रीभगवान । कथिती येऊन त्यापाशीं । जनीं भाविला सहस्रकिरण । तैसेंचि सभास्थानीं येऊन । करिते झाले निवेदन । तें सज्जन परिसोत । द्वारकावासियांनी सत्राजिताला दुरून पाहिला तेव्हा त्यांचे डोळे तेजाने मिटले. त्यावेळी श्रीकृष्ण द्युत खेळत बसले होते. त्यांच्याकडे लोक आले. त्यांना तो सूर्यच वाटला होता. तेव्हा त्यांनी भगवान श्रीकृष्णाला काय सांगितले ते सज्जनहो ऐका. नरायतना नारायणा । तुज नमो गा जगज्जीवना। शंखचक्रगदाब्जधारणा । जलजेक्षणा गोविन्दा । यदुकुलगगनोद्भवनवघना। यादवदवयवाननलशमना। यदुवनजीवना आप्यायना । यदुनंदना यदुवर्या । इंद्र दमिला गोवर्धनीं । हे कीर्ति ऐकिली होती जनीं । वरुण भजला नंदानयनीं । हेही करणी जन जाणे । गुरुसुत अर्पूनि भजला यम । प्राशूनि पावक केला शम । कुबेराचा पुरविला काम । तनययुग्म उद्धरूनी । एवं देवाधिदेव कृष्ण । जाणोनि दर्शना सहस्रकिरण। आला ऐसें कथिती जन । संबोधून बहुनामीं । नमस्कारूनि वदती वाणी । तें तूं ऐकें कोदंडपाणि ।
कौरवान्वयभूषणमणि । बादरायणि संबोधी ।
भगवान श्रीकृष्णाला वंदन करून द्वारकावासियांनी त्याची स्तुती केली. ते म्हणाले – हे शंख, चक्र, गदाधारी नारायणा! कमलनयन दामोदरा! यदुनंदन गोविंदा! आपणांस नमस्कार असो.
Ad. देवदत्त परुळेकर