इतिहास अभ्यासकांनी उलगडला लेखाचा अर्थ, हुपरीचे प्राचीन नाव पेरीवाड
प्रतिनिधी / मिरज
हुपरी येथील चंद्रप्रभू जैन मंदिरात सोमवारी आढळलेल्या भगवान पार्श्वनाथांच्या मूर्तीवरील लेख हळेकन्नड लिपीत असून, सन 1303 साली लखम गाऊंड नावाच्या हुपरीच्या प्रमुख अधिकाऱयाने सदर जैन मंदिरात मूर्तीची प्रतिष्ठापना केल्याचा उल्लेख आहे. या लेखातून हुपरी या गावाचे प्राचीन नाव पेरीवाड होते, असे निदर्शनास येते. या मूर्ती अरूगयै या शिल्पकाराने बनवल्या असल्याची माहिती या लेखात आहे. हा मूर्तीलेख उजेडात आल्याने दक्षिण महाराष्ट्रातील जैन परंपरेच्या इतिहासात नव्याने भर पडली आहे.
श्री 1008 चंद्रप्रभू जैन मंदिराचा जीर्णोद्वार सध्या सुरू असून, सोमवारी गर्भगृहाच्या पुढे खुदाई करीत असताना भगवान पार्श्वनाथांच्या दोन सुबक मूर्ती आढळून आल्या. सुमारे चार फुट उंचीच्या या मूर्ती असून, त्यापैकी एका मूर्तीच्या पायाशी पीठावर चार ओळींचा हळेकन्नड लिपीतील कोरीव लेख आहे. या मूर्ती सुमारे बाराव्या-तेराव्या शतकातील असाव्यात, असा अंदाज प्रारंभी काहींनी व्यक्त केला होता. मात्र, हळेकन्नड लिपीचे जाणकार महाराष्ट्रात नसल्याने या मूर्तींचा नेमका काळ कोणता? हे समजत नव्हते.
मिरज येथील इतिहास संशोधन मंडळाचे अभ्यासक मानसिंगराव कुमठेकर आणि प्रा. गौतम काटकर यांना मूर्ती सापडल्याची माहिती मिळाल्यानंतर त्यांनी स्थानिक नागरिकांकडून मूर्तीचे फोटो आणि शिलालेखांचे फोटो मागवून घेतले. प्रा. काटकर आणि कुमठेकर हे गेली काही वर्षे दक्षिण महाराष्ट्रातील शिलालेखांवर अभ्यास करीत आहेत. त्यांनी या भागात अप्रकाशित असणारे काही शिलालेख शोधून काढले आहेत. यातून जैन धर्मीयांच्या प्राचीन इतिहासावर नवी भर पडली आहे.
हुपरी येथील शिलालेखांचा अभ्यास प्रा. डॉ. कलवीर मनवाचार, प्रा. गौतम काटकर, मानसिंगराव कुमठेकर यांनी केला. त्यांना हा लेख कोल्हापूर जिह्याच्याच नव्हे तर दक्षिण महाराष्ट्राच्या जैन इतिहासात भर घालणारा असल्याचे निदर्शनास आले. या लेखात पेरीवाड या गावातील लखम गाऊंड याने शके 1225 म्हणजे इ. सन 1303 रोजी जैन बस्तीची स्थापना केल्याचे म्हटले आहे. या लेखात हुपरी या गावाचे प्राचीन नांव पेरीवाड असे आले आहे. त्याचा कालांतराने अपभ्रंश होऊन हुपेरीवाड आणि नंतर हुपरी असे नांव झाल्याचे या शिलालेखांवरुन स्पष्ट होते. या लेखात शेवटी मूर्ती बनवणाऱया अरूगयै या शिल्पकाराचेही नाव आले आहे. हे या मूर्तीचे वैशिष्टय़ आहे. हा शिलालेख उत्तर यादवकालीन आहे. या काळात देवगिरीचे यादव राजांची कोल्हापूर जिह्यावर राजवट होती. मात्र, शिलालेख लिहिलेल्या काळात या राजवटीला उतरती कळा लागली होती.
या शिलालेखावरुन दक्षिण महाराष्ट्राच्या इतिहासात मोलाची भर पडली आहे. या शिलालेखात उल्लेख केलेल्या व्यक्ती या जैन धर्मातील मुलसंघ शाखेतील वृक्ष गणाशी संबंधीत असल्याचे दिसते. यापूर्वी हुपरी गावापासून थोडय़ा अंतरावर असणाऱया होन्नूर येथे असाच एक जैन मूर्तीच्या अभिषेक स्तंभावर 12 व्या शतकातील शिलाहार राजा गंडरादित्य याचा लेख आढळून आला होता. त्यामधील बस्तीही वृक्ष मुलगणाशी संबंधित होती. हुपरीजवळच असणाऱया रेंदाळ गावातही उत्तर यादव कालातील राजा महादेव याचा लेख आढळून आला आहे. यावरुन या परिसरावर यादव राजांची राजवट होती, हे स्पष्ट होते. हुपरी येथे आढळलेला हा नवीन मूर्ती लेख जैन धर्मीयांच्या या भागात असणाऱया प्राबल्याची जाणीव करुन देतो. हा लेख इतिहास अभ्यासकांना मिळवून देण्यासाठी प्रा. किरण भोसले आणि शाहीर संजय जाधव यांचे सहकार्य लाभले.