भाग 2
आज क्रेडिट-डेबिट कार्ड हे एक अत्यंत प्रभावशाली पेमेंट सिस्टिम म्हणून व्यवहारात येत आहे. ह्या पेमेंट सिस्टिममुळे आपली क्रयशक्ती वाढण्यास मदत तर होतेच पण वापरात सुलभता, रिवॉर्ड पॉइंट्स आणि कॅशबॅक सारखे फायदे देखील होत असतात. नियमित, वेळेवर पेमेंट केल्याने तुमचा क्रेडिट स्कोअर देखील सुधारू शकतो ज्यामुळे दीर्घकालीन कर्ज मंजुरी सुलभ होते. डेबिट कार्डमुळे तर त्वरित पेमेंट करण्यास मदत होते मात्र कोविड-19 च्या महामारीच्या आधी ह्या पेमेंट सिस्टिम काही प्रमाणात वापरल्या जायच्या. मात्र कोविड-19 महामारीमुळे जगभरात जे डिजिटल परिवर्तन झाले त्यामुळे डेबिट आणि पेडिट कार्ड तसेच ई-वॉलेट्स सारख्या संपर्करहित पद्धतींनी आणखी जोर पकडला आहे. खरंच, पेमेंट कार्ड लोकांना रोख किंवा बँकेचा सहारा न घेता सोयीस्करपणे पैसे खर्च करण्याची मुभा देतात. हे जरी खरे असले तरी दुसरीकडे, ग्राहकांच्या ह्या वाढत्या डिजिटल परिवर्तनामुळे एक सायबर गुन्हेगारांसाठी डेबिट-पेडीट कार्ड फसवणूक करून लोकांचे पैसे चोरी करण्याच्या प्रसंगामध्ये वाढ दिसून आली आहे. भारतामध्ये एन.सी. आर.बी च्या एक अहवालानुसार महामारीच्या काळामध्ये पैशाच्या फ्रॉडमध्ये साठ टक्क्यांनी वाढ दिसून आली आहे.
प्रत्येक व्यक्तीने क्रेडिट-डेबीट कार्ड व्यवहार करताना काळजीही घेणे आवश्यक आहे. हेच ह्या लेखाचा मूळ हेतू आहे.
क्रेडिट / डेबिट कार्ड फसवणूक कशी होते
हॅकर्स वस्तू किंवा सेवा मिळविण्यासाठी सामान्य लोकांच्या क्रेडिट/डेबिट कार्डचा वापर करुन फसवणूक करतात. क्रेडिट कार्ड नंबर, पिन क्रमांक, पासवर्ड इ. माहिती चोरल्यामुळे हा धोका उद्भवतो. कार्ड चोरी करणे किंवा कार्ड क्लोनिंग करुनही फसवणूक केली जाते. हॅकर्स युझर्सच्या क्रेडिट कार्डची माहिती मिळविण्यासाठी फिशिंग, स्किमिंग सारख्या तंत्रांचा वापर शिताफिने करतात.
फिशिंग हा युझर्सचे नाव, पासवर्ड, क्रेडिट/डेबिट कार्ड तपशील यासारखी माहिती ईमेलद्वारे (खऱया भासणाऱया पण खोटय़ा) मिळविण्याचा प्रयत्नांचा एक मार्ग आहे. फिशिंग सामान्यतः ईमेल स्पुफिंगद्वारे केले जाते आणि हे बऱयाचदा युझर्सना बनावट वेबसाइटवर तपशील देण्याचे निर्देश करुन मिळविली जाते.
स्किमिंग म्हणजे क्रेडिट कार्ड / डेबिट कार्ड माहितीची चोरी. शेकडो क्रेडिट कार्ड नंबर स्वाइप करण्यासाठी लहान इलेक्ट्रॉनिक डिव्हाइस ज्याला स्कीमर असे म्हणतात याचा वापर करुन कार्डवरील माहिती चोरतात. स्किमिंग सामान्यतः रेस्टॉरंट्स किंवा बार या ठिकाणी केले जाते. ज्यात स्किमरने ग्राहकाचे क्रेडिट कार्ड घेऊन ते मशिनमधून स्किमकरुन त्या कार्डचा तपशिल मिळवला जातो.
टेलिफोन सिस्टमद्वारा माहिती घेणे ही एक पद्धत आहे. व्हॉइस ओव्हर आयपीद्वारे सोयीस्करपणे काही बोलण्याच्या युक्त्या वापरून म्हणजे कार्ड मुदत संपली आहे, केवायसी अपडेट करायची आहे, बक्षिस (पैसे) लागले आहे, लकी ड्रॉ मध्ये नंबर लागला आहे इ. च्या उद्देशाने लोकांकडून खासगी, वैयक्तिक आणि आर्थिक माहिती मिळवून मग फ्रॉड केला जातो.
सुरक्षिततेचे उपाय कोणते
आपले कार्ड आणि पिन क्रमांक नेहमी लक्षात ठेवा आणि काही नुकसान किंवा चोरी झाल्यास त्वरित संबंधित बँकेला किंवा जेणेकरुन ते आपले कार्ड तात्पुरते बंद करु शकतील आणि आपल्याला दुसरे कार्ड प्राप्त होईपर्यंत सर्व अनधिकृत व्यवहारास प्रतिबंधित करतील.
व्यवहाराची पावती पूर्ण झाल्यावर फेकून देऊ नका कारण महिन्याच्या शेवटी आपल्याला प्राप्त झालेल्या कार्ड स्टेटमेन्टशी तुलना करण्यासाठी या व्यवहाराच्या पावत्या उपयोगी पडतात. बरेच लोक हे टाकून देतात आणि नंतर आकारलेल्या रक्कमेशी रक्कम जुळत नसल्याचे लक्षात येते.
काम पूर्ण झाल्यावर ह्या पावत्या फाडून टाका किंवा तुकडे करा. डंपस्टर डायव्हर्स ह्या कचऱयाच्या पिशव्या बारीकपणे तपासतात व आपल्या कार्ड संबंधित माहिती पुर्नप्राप्त करतात जी नंतर अनधिकृत खरेदी करण्यासाठी वापरली जाऊ शकतात.
आपल्या संगणकाची हार्ड ड्राइव्ह किंवा ईमेल खात्यातील नियमित फोल्डरमध्ये आपल्या कार्डचे संकेतशब्द कधीही सेव्ह करू नका. खाते हॅक झाल्यास, अनधिकृत व्यवहार होऊन फसले जाण्याची शक्यता असते.
ज्या फोनकर्त्याने कार्ड देणाऱया बँक किंवा संबंधित संस्थेचे प्रतिनिधित्व केल्याचा दावा केला आहे अशा व्यक्तीशी फोनवर उत्तर देताना कोणतेही कार्ड किंवा वैयक्तिक माहिती देऊ नका. आवश्यक असल्यास आपण बँकेच्या टोल फ्रि नंबरवर फोन करुन खात्री करु शकता.
एटीएम वापरताना, आपण आपला पिन टाइप करताना कोणीही आपली बोटाची हालचाल पहात नसल्याची खात्री करा. आपला पिन नंबर सहजपणे कॅप्चर करू शकतील असे कॅमेरे लावले नाहीत ना याची खात्री करा. आपण पिन टाइप करता तेव्हा आपल्या हाताचे कव्हर करुन पीन टाईप करा.
दुकाने, रेस्टॉरंट्स, मॉल इ. ठीकाणी पैसे देतानाचा व्यवहार करताना कार्ड सोपवू नका तर व्यवहार करताना पिन नंबरचा वापर करा. आलेले बिल नेहमीच तपासून घ्या. इंटरनेटवर बँकिंग करताना वेबसाइटवर सिक्मयुरीटीचा लोगो आहे कि नाही याची खात्री करा. शंका असल्यास व्यवहार करु नका. पाकीटमध्ये आपली पेडिट किंवा डेबिट कार्ड ठेवणे टाळा. पाकीट चोरीला जाण्याची शक्मयता असते. असे झाल्यास त्वरीत बँकेकडे कार्ड ब्लॉक करण्याची विनंती करा. थेट बँकेच्या वेबसाइटवरून बँकिंग ऍप्स डाउनलोड करा आणि आपले बँकिंग ऍप डाउनलोड करण्यासाठी ईमेल किंवा एसएमएसद्वारे प्राप्त केलेले मेसेज, किंवा लिंक्स वापरणे टाळा.
आपले पैसे सुरक्षित ठेवणे ही आपली जबाबदारी आहे हे लक्षात ठेवा व व्यवहार करा.
– विनायक राजाध्यक्ष