कुठेही नोकरीसाठी अर्ज करायचा असेल तर उमेदवाराला स्वतःचा बायोडेटा तयार करून पाठवावा लागतो. पण पदवीधर झालेल्या प्रत्येकाला मोठा प्रश्न पडतो की स्वतःबद्दल लिहायचे काय? मुलाखतीप्रमाणेच यामध्येही बरेच मराठी पदवीधर मागे पडतात. तामिळनाडू, केरळ, दिल्ली, उत्तर प्रदेश, पंजाब या राज्यांमधून आलेल्या पदवीधरांच्या पहिल्या बायोडेटाच्या तुलनेत मराठी पदवीधरांचा बायोडेटा अगदीच ‘गरीब’ दिसतो. याची कारणे शोधली तर त्यावर उपायही सहज सापडतील. यापूर्वीचा लेख मुलाखतीमध्ये होणाऱया चुकांबद्दल होता. त्यामध्येही मराठी उमेदवार बोलण्यात कमी पडतात याबद्दल उल्लेख केला होता. मुलाखतीमधील चुकांचे मूळ बायोडेटामध्ये सापडते. जे प्रश्न विचारल्यावर आपली भंबेरी उडेल अशी भीती वाटते त्याचा उल्लेख बायोडेटामध्ये टाळावा. मोजके बोलण्याची सुरुवात मोजके लिहिण्यापासून होते. त्यामुळे मुलाखतीमध्ये ज्या चुका टाळण्याबद्दल गेल्यावेळी लिहिले आहे, तेच बायोडेटा लिहिण्याबाबतीत लागू आहे. मुलाखतीसाठी कोणत्याही कंपनीमधून निमंत्रण येणे बायोडेटावर अवलंबून असते परंतु दुर्दैवाने बायोडेटा तयार करण्याबाबत सर्वात कमी वेळ दिला जातो. याचे कारण इंटरनेट.
इंटरनेटमुळे बऱयाच सुविधा उपलब्ध झाल्या असल्या तरीही इंटरनेटमुळे आळशीपणा वाढला आहे. बायोडेटाचे अनेक नमुने इंटरनेटवर उपलब्ध आहेत. बरेच पदवीधर हे नमुने डाऊनलोड करतात शिवाय त्यामध्ये काय लिहायचे हे सुद्धा इतरांच्या बायोडेटावरून जसेच्या तसे कॉपी करतात. त्यामुळे आपण बायोडेटामध्ये काय लिहिले आहे, याची बऱयाच पदवीधरांना कल्पना नसते. प्रत्येक व्यक्ती ज्याप्रमाणे भिन्न असते त्याचप्रमाणे प्रत्येकाचा बायोडेटा वेगळा असायलाच हवा. आपल्या गुणांचे प्रतिबिंब त्यामध्ये उमटणे आवश्यक आहे. परंतु दुसऱयाचा बायोडेटा ‘उचलल्या’मुळे आपले व्यक्तिमत्व त्यामध्ये दिसत नाही आणि मुलाखतीमध्ये प्रश्नांना उत्तरे देणे कठीण वाटते. तसेच बायोडेटा तयार करून देणारी अनेक सॉफ्टवेअर इंटरनेटवर उपलब्ध आहेत, त्याचा वापर करून 10 मित्रांनी आपले बायोडेटा तयार करून एखाद्या कंपनीमध्ये पाठवले तर त्या दहाजणांना मुलाखतीसाठी बोलावले जाण्याची शक्यता फारच कमी असते कारण सर्वांच्या बायोडेटाचे नमुने सारखे असतात. हीच पद्धत एका शहरातील एक हजार पदवीधरांनी अवलंबली तर, त्याच्याबाबतीत वेगळे काही होण्याची शक्यता नाही.
बायोडेटा तयार करताना आपले नाव, मेल आयडी आणि मोबाईल नंबर पहिल्या पानावर सर्वात वरच्या बाजूला असावे. आपले नाव लिहिताना शक्यतो नाव आणि आडनाव लिहावे. वडिलांचे नाव लिहिण्याची आपल्याला शाळा-कॉलेजमध्ये सवय झालेली असते, त्या सवयीपासून सुटका करून घ्यावी. मुलाखत घेणारी व्यक्ती अमराठी, विशेषतः दक्षिण भारतातील किंवा परदेशातील असेल तर उमेदवाराचे नाव कोणते आहे, याबद्दल त्यांचा गैरसमज होण्याची शक्यता असते. आपली ओळख करून देताना “I am Suhas Kirloskar, call me Suhas” अशा पद्धतीने सांगितल्यास (आणि पुढील उत्तरे चांगली दिल्यास) आपले नाव मुलाखत घेणाऱया व्यक्तीच्या लक्षात राहते. उत्तम पाच उमेदवार कोणते, अशी यादी करताना आपले नाव लक्षात राहण्याची शक्यता जास्त असते. दुसरी आणि महत्वाची बाब म्हणजे, मेल आयडी शक्यतो नाव. आडनाव असाच असावा. बऱयाच युवकांना अवांतर शब्द (swanand.rocks), वाढदिवसाच्या तारखा (kareena2109) मेल आयडी तयार करताना वापरण्याची सवय असते, ती चुकीची आहे. घराचा पत्ता बायोडेटाच्या शेवटी असावा. बायोडेटावर फोटो शक्यतो देऊ नये कारण आपला फोटो बघून बायोडेटा स्वीकारणे/नाकारणे याबद्दल कोणीही आपले मत बनवणे अपेक्षित नाही. उमेदवार अनुभवी असो वा नसो, कोणत्याही बायोडेटामधील मजकूर दोन पानांपेक्षा अधिक असू नये. त्यापेक्षा अधिक मजकूर वाचण्यासाठी कोणालाही वेळ नसतो. खरेतर, कोणताही बायोडेटा पहिल्यांदा वाचताना कोणीही मुलाखत घेणारा सहसा एक मिनिटापेक्षा जास्त वेळ देऊ शकत नाही. त्यामुळे बायोडेटावर थोडक्यात परंतु महत्त्वाचा मजकूर पद्धतशीरपणे मांडलेला असावा.
बायोडेटाच्या पहिल्या पानावर Object Summary, Technical Skills आणि शैक्षणिक गुणवत्ता हा मजकूर असावा. Object म्हणजेच उद्दिष्ट लिहिताना आयुष्यात मला पुढे जाऊन काय करायचे आहे वगैरे मजकूर लिहिणे अपेक्षित नसते. पुढील तीन वर्षात काय करण्याची इच्छा आहे त्याबद्दल तीन वाक्यात लिहावे. खाजगी कंपनीमध्ये नोकरीसाठी अर्ज करताना, पुढील आयुष्यात मला जिल्हाधिकारी होण्याची इच्छा आहे, पोलीस इन्स्पेक्टर किंवा आर्मी ऑफिसर होण्याची इच्छा आहे अशी उद्दिष्टे लिहू नयेत. असे लिहिल्यास त्याचा अर्थ अर्ज करीत असलेल्या कंपनीमध्ये एक-दोन वर्षेच राहणार आहे असे वाचले जाते. बायोडेटामध्ये काय लिहितो आणि मुलाखतीमध्ये काय बोलतो, त्याचे असे गैरअर्थ निघणार नाहीत, याची दक्षता घ्यावी. कंपनीचे भविष्य उज्ज्वल करायचे आहे, चांगले भविष्य असलेल्या कंपनीमध्ये काम करायचे आहे, बहुराष्ट्रीय कंपनीत काम करायचे आहे, अशा अर्थाची उंच भरारी मारणारी वाक्ये लिहिल्यामुळे आपल्या बायोडेटाची निवड होण्याची शक्यता कमी होते. Summary चा उद्देश गेल्या तीन वर्षामध्ये म्हणजे कॉलेजचे शिक्षण घेताना आपण विशेष काय केले, याबद्दल लिहिणे, इतर पन्नास उमेदवारांपेक्षा आपल्यामध्ये असे विशेष काय गुण आहेत याबद्दल पाच वाक्ये लिहावीत. शाळेतल्या स्नेहसंमेलनामध्ये सहभाग, चमचा-लिंबू शर्यतीमध्ये पहिला नंबर ही आपल्या विद्यार्थी दशेमधली वैशिष्टय़े होऊ शकत नाहीत. विद्यार्थी संघटनेचा अध्यक्ष, कोणत्याही राजकीय पक्षाचा कार्यकर्ता असे तपशील लिहिणे टाळावे. वक्तृत्व स्पर्धेत काही विशेष कामगिरी केल्याचे लिहिले असेल तर मुलाखतीमध्ये कोणत्याही विषयावर उत्स्फुर्तपणे बोलण्याची तयारी असावी, अन्यथा बायोडेटामधील मजकुराच्या खरेपणाबद्दल शंका उपस्थित होते. ज्या नोकरीसाठी अर्ज करीत आहोत, त्यासंदर्भात कोणते गुण आपल्याकडे आहेत त्याबद्दल थोडक्यात लिहावे. अर्थशास्त्र अथवा जीवशास्त्र हे माझ्या अभ्यासाचे विषय आहेत, असे लिहिल्यास मुलाखतीमध्ये या वाक्यास अनुसरून कोणतेही प्रश्न विचारले जातील, त्याला तोंड देण्याची तयारी ठेवावी.
शैक्षणिक गुणवत्ता लिहिताना त्या टेबलमध्ये अलीकडे झालेले शिक्षण वरच्या बाजूला, त्यानंतर बारावी आणि दहावीचे मार्क, विद्यापीठ/बोर्डाचे नाव लिहावे. कॉलेज/शाळेचे नाव, गाव/शहराचे लिहिण्याची गरज नसते. महाविद्यालयीन शिक्षण घेताना सुट्टीच्या काळामध्ये उद्योजक बनण्याचा प्रयत्न करून बघितला असेल, नोकरी केली असेल तर जरूर लिहावे. सुट्टीच्या काळात मिळेल ते काम करावे, त्याचा उपयोग अनुभव मिळवण्यासाठी उपयोगी ठरतो शिवाय बायोडेटामध्ये त्याचा अंतर्भाव करता येतो. महाविद्यालयीन शिक्षणामध्ये सोपे प्रोजेक्ट निवडल्यास त्याची किंमत बायोडेटा लिहिताना आणि मुलाखत देताना चुकवावी लागते.
स्वतःचे छंद लिहिण्याची बायोडेटा ही जागा नव्हे. तरीही जोपासलेले छंद करियरसंबंधी असल्यास जरूर लिहावे. तुम्ही जोपासलेल्या छंदाचा तुम्हाला ध्यास आहे का, त्यामधील बारकावे तुम्हाला माहित आहेत का, याची खात्री असेल तरच बायोडेटामध्ये त्याचा उल्लेख करावा. नृत्य हा छंद असल्यास पाच प्रकारच्या नर्तकांची नावे त्यांच्या अनोख्या कौशल्यासह सांगता यावीत अशी अपेक्षा आहे. ‘नच बलिये’ किंवा ‘इंडियन आयडॉल’ सारखे कार्यक्रम टिव्हीवर बघणे याचा अर्थ नृत्य / संगीताची आवड जोपासणे नव्हे. ‘वर लिहिलेली माहिती खरी आहे’, असे वाक्य लिहिण्यात जागा वाया घालवू नये, बायोडेटामध्ये आपण जे लिहितो, ते खोटे नसते असे गृहीत धरलेले असते. पुढे कधीकाळी तसे आढळल्यास मिळालेली नोकरी जाण्याची शक्यता अधिक असते. लग्न झाले आहे किंवा नाही याबाबतचा तपशील खाजगी आहे, त्याचा अंतर्भाव बायोडेटामध्ये असू नये.
आपला बायोडेटा कोणत्याही कंपनीला पाठवण्यापूर्वी त्या क्षेत्रात किमान 5 ते 10 वर्षे कार्यरत असणाऱया अनुभवी व्यक्तीना बायोडेटा पाठवून त्यांच्या अभिप्रायानुसार त्यामध्ये बदल करावेत. बायोडेटा कोणालाही मेलद्वारे पाठवताना चार ओळीची ‘मेल’ उत्तम शब्दांमध्ये तयार करावी. एकच मजकूर सगळीकडे वापरू नये. “Attached my resume’’ इतके मोघम लिहिल्यानंतर वाचणारा सोबत जोडलेला बायोडेटा वाचण्यात वेळ घालवणार नाही, कारण पाठवणाऱयाने चार ओळी लिहिण्याचे कष्ट घेतलेले नाहीत. मेल पाठवताना विषय योग्यरीत्या लिहावा, जेणेकरून मेल वाचली जाईल. व्हॉटसअपवर मोघम उत्तरे लिहिण्याची सवय झालेली असते. परंतु मेल पाठवताना भाषा योग्य वापरावी. औपचारिक, अनौपचारिक भाषा कुठे वापरावी याची समज असणे आवश्यक आहे.
बायोडेटा हा आपल्या व्यक्तिमत्वाचा आरसा आहे. बायोडेटा चांगल्या इंग्रजी भाषेमध्ये थोडक्यात लिहिण्यासाठी कोणा तज्ञ/अनुभवी व्यक्तीची मदत घेता येईल. परंतु बायोडेटामध्ये लिहिण्यासाठी काही सुचत नसेल तर त्या क्षेत्रातील मुख्य विषयांचा अभ्यास कमी आहे, हे अनुमान काढावे लागेल. त्यामुळे किमान तीन विषयांचा खोलात अभ्यास झाल्यानंतरच बायोडेटा तयार करण्यास सुरुवात करावी.
सुहास किर्लोस्कर