दाते पंचांगाचा अंदाज : 108 वर्षांची पूर्वापार परंपरा : जून, जुलै, ऑगस्ट, सप्टेंबर आणि ऑक्टोबर काळात चांगला पाऊस
बेळगाव
यंदा पर्जन्यमान समाधानकारक असून जून, जुलै, ऑगस्ट, सप्टेंबर आणि ऑक्टोबर या काळात चांगला पाऊस पडेल. विशेष म्हणजे दक्षिण प्रदेशात तसेच महाराष्ट्रात पाऊस समाधानकारक असेल. महत्त्वाचे म्हणजे मराठवाडा प्रदेशात जुलै आणि ऑगस्टमध्ये बऱ्यापैकी पावसाची शक्यता दाते पंचांगकर्त्यांनी वर्तविली आहे. गोवा, कोकण आणि मुंबईमध्ये मात्र जूनच्या दरम्यान कदाचित अतिवृष्टी होऊ शकते, असे भाकितही वर्तविण्यात आले आहे. आज गुढी पाडवा. शके 1945 चैत्र शु. 1 बुधवार दि. 22 मार्च 2023 रोजी नूतन शोभमन संवत्सव सुरू होत आहे. गुढी पाडव्यापासून हिंदू नववर्षाची सुरूवात होते. आजही या दिवशी पंचांग पूजन करण्याची प्रथा कायम आहे. सर्व तऱ्हेचे शुभाशुभ दिवस, मुहूर्त, फणीचक्र, पर्जन्यमान, शेतीविषयक कामे यासाठी पंचांग पाहिले जाते. सोलापूर येथून प्रकाशित होणाऱ्या दाते पंचांगाची तर 108 वर्षांची पूर्वापार परंपरा आहे. याचा संदर्भ घेऊन बळीराजा आपल्या शेतीच्या कामाचे नियोजन करतो. कै. ल. गो. दाते यांनी 108 वर्षांपूर्वी पंचांग सुरू केले. त्यांच्यानंतर कै. धुंडीराज दाते यांनी हा वारसा पुढे चालविला तर आज अनंत (मोहन धुंडीराज दाते, विनय व ओंकार दाते) हे पंचांग प्रकाशित करतात. पर्जन्यमानाचा अंदाज मांडण्यासाठी ज्यो. सिद्धेश्वर मारटकर यांचेही सहकार्य लाभले आहे. वर्षप्रवेश कुंडलीत वृश्चिक लग्न उदित असून इंद्र मंडल योग होत आहे. मेष प्रवेश कुंडलीत सिंह लग्न उदित असून अग्नि मंडल योग होत आहे. मार्च 28 ची बुध, गुरू, युती, एप्रिल 11 ची रवी, गुरू युती, मे 1 ची रवी बुध युती आणि अन्य योग व ग्रहस्थिती पाहता एप्रिलच्या मध्यापासून उष्ण तापमानात वाढ होत राहिल. मेच्या मध्यात मेघगर्जनेसह काही ठिकाणी पावसाची शक्यता असेल. केरळ किनारपट्टीवर मान्सूनचे आगमन नेहमीच्या वेळेच्या आसपास होईल. महाराष्ट्रात 15 जूनच्या जवळपास मान्सूनच्या पावसाला सुरुवात होईल. आर्द्रा, पुनर्वसु, पुष्य, पूर्वा आणि उत्तरा या नक्षत्रांच्या कालावधीत म्हणजे विशेष करून 20 जून ते 5 जुलै, 15 जुलै ते 2 ऑगस्ट आणि 13 सप्टेंबर ते 10 ऑक्टोबर या काळात पाऊस चांगला पडेल. मात्र एकंदरीत पर्जन्यमान मध्यम राहिल्याने सरासरी एवढा पाऊस होईल, असे वाटत नाही.
मृग नक्षत्र- दि. 8 जून 2023 रोजी गुऊवारी सायंकाळी 6.53 वाजता सूर्याचे मृग नक्षत्र सुरू होत आहे. त्यावेळी वृश्चिक लग्न असून इंद्रमंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन पर्जन्यसूचक हत्ती असून मंगळ, शुक्र, शनि हे जलनाडीत आहेत. 4 जूनच्या बुध, हर्षल युतीमुळे वादळे होतील. उष्ण तापमान कमी होऊ लागेल. खंडित वृष्टीचा योग आहे. वादळी पावसाने नुकसान होईल. काही प्रदेशात पुरामुळे त्रास होईल. दि. 8, 9, 10, 11, 12 पर्यंत पाऊस अपेक्षित आहे.
आर्द्रा नक्षत्र-दि. 22 जून 2023 रोजी गुऊवारी सायंकाळी 5.48 वाजता सूर्य आर्द्रा नक्षत्रात प्रवेश करेल. वृश्चिक लग्न उदित असून इंद्रमंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन मेंढा असून मंगळ, शुक्र, शनि जलनाडीत आहेत. 1 जुलैची ऋतुउत्तेजक रवी, बुध युती आणि ग्रहस्थितीचा विचार करता या नक्षत्राचा पाऊस चांगला होईल. कोकण, गोवा, मुंबईमध्ये अतिवृष्टी आणि वादळामुळे हानी संभवते. दि. 23 व 27 जून व 4, 5 जुलै रोजी पाऊस अपेक्षित आहे.
पुनर्वसु नक्षत्र- दि. 6 जुलै 2023 रोजी गुऊवारी सायंकाळी 5.26 वाजता सूर्य पुनर्वसु नक्षत्रात प्रवेश करणार आहे. प्रवेशावेळी वृश्चिक लग्न व इंद्रमंडल योग आहे. वाहन गाढव असून रवी, मंगळ, बुध, शुक्र व शनि हे जलनाडीत आहेत. 1 जुलैच्या रवी, बुध, युतीचा परिणाम महाराष्ट्रात बऱ्यापैकी पाऊस होईल. दि. 6, 7, 8 व 16 ते 19 दरम्यान पाऊस अपेक्षित आहे.
पुष्य नक्षत्र- दि. 20 जुलै 2023 रोजी गुऊवारी सायंकाळी 4.55 वाजता सूर्याचे पुष्य नक्षत्र सुरू होत आहे. त्यावेळी वृश्चिक लग्न असून इंद्रमंडल योग आहे. पर्जन्यसूचक असे बेडूक हे वाहन आहे. रवी, मंगळ, बुध, शुक्र, शनि हे जलनाडीत आहेत. 20 जुलैची मंगळ, शनि, प्रतियुती, 27 जुलैची बुध, शुक्र युती व ग्रहस्थिती पाहता या नक्षत्राच्या पूर्वार्धात पर्जन्यमान चांगले राहील. विदर्भ, मराठावाडा प्रदेशात चांगल्या वृष्टीचे योग आहेत. दि. 20 व 24 जुलै आणि 1 व 2 ऑगस्ट रोजी पाऊस अपेक्षित आहे.
आश्लेषा नक्षत्र- दि. 3 ऑगस्ट 2023 रोजी गुऊवारी दुपारी 3.52 वाजता सूर्य आश्लेषा नक्षत्रात प्रवेश करणार आहे. वृश्चिक लग्न व इंद्रमंडल योग असून पर्जन्यसूचक म्हैस हे वाहन आहे. रवी, मंगळ, बुध, शुक्र व शनि हे जलनाडीत आहेत. 2 ऑगस्टची बुध, शनि प्रतियुती, 13 ऑगस्टची रवी, शुक्र युती आणि ग्रहस्थिती पाहता खंडित वृष्टी होईल. पाऊस हुलकावणी देईल. काही प्रदेशात नक्षत्राच्या उत्तरार्धात पर्जन्यमान चांगले राहील. दि. 3, 4, 11 व 16 पर्यंत पाऊस अपेक्षित आहे.
पूर्वा नक्षत्र-दि. 31 ऑगस्ट 2023 रोजी गुऊवारी सकाळी 9.31 वाजता सूर्याचे पूर्वा नक्षत्र सुरू होत आहे. प्रवेशसमयी कन्या लग्न आणि वायुमंडळ योग आहे. पर्जन्यसूचक मोर हे वाहन असून रवी, मंगळ, बुध, शुक्र, शनि हे जलनाडीत आहेत. 6 सप्टेंबरला ऋतुउत्तेजक रवी, बुध युती होत असल्याने नक्षत्राच्या उत्तरार्धात पर्जन्यवृष्टीचे योग आहेत. पण पाऊस समाधानकारक होईल, असे दिसत आहे. दि. 6 ते 11 पर्यंत पाऊस होणार आहे.
उत्तरा नक्षत्र-दि. 13 सप्टेंबर 2023 ला बुधवारी उत्तररात्री 3.26 वाजता सूर्य उत्तरा नक्षत्रात प्रवेश करीत आहे. त्यावेळी कर्क लग्न असून अग्निमंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन पर्जन्यसूचक हत्ती असून रवी, बुध, शुक्र, शनि हे जलनाडीत आहेत. 6 सप्टेंबरच्या रवी, बुध युतीचा परिणाम म्हणून या नक्षत्राचा पाऊस चांगला होईल. दक्षिण महाराष्ट्र, विदर्भ, मराठावाडा येथे पर्जन्यमान चांगले राहील. दि. 13, 16, 24, 25, 26 ला पाऊस अपेक्षित आहे.
हस्त नक्षत्र-दि. 27 सप्टेंबर 2023 रोजी बुधवारी सायंकाळी 6.55 वाजता सूर्याचे हस्त नक्षत्र सुरू होत आहे. त्यावेळी मीन लग्न व वरुण मंडल योग आहे. पर्जन्यसूचक बेडूक हे वाहन असून रवी, बुध, शुक्र, शनि हे जलनाडीत आहेत. या नक्षत्रामध्ये खंडित वृष्टीचे योग आहेत. काही ठिकाणी जोरदार पर्जन्यवृष्टी होईल. तर काही ठिकाणी अल्पवृष्टी होईल. दि. 27, 30 सप्टेंबर व दि. 6 ते 9 ऑक्टोबरपर्यंत पाऊस असणार आहे.
चित्रा नक्षत्र-दि. 11 ऑक्टोबर 2023 रोजी बुधवारी सकाळी 7.59 मिनिटांनी सूर्य चित्रा नक्षत्रात प्रवेश करीत आहे. प्रवेशावेळी तूळ लग्न असून वायुमंडल योग आहे. या नक्षत्रात उंदीर हे वाहन आहे. शुक्र व शनि जलनाडीत आहेत. 10 ऑक्टोबरच्या शुक्र, शनि प्रतियुतीमुळे पर्जन्यमान मध्यम राहील. या नक्षत्राच्या शेवटच्या चरणात पावसाचे योग आहेत. दि. 13, 14, 20 ते 23 पाऊस अपेक्षित आहे.
स्वाती नक्षत्र-दि. 24 ऑक्टोबर 2023 ला मंगळवारी सायंकाळी 6. 26 वाजता सूर्य नक्षत्रात प्रवेश करतो. प्रवेशावेळी मेष लग्न असून वायुमंडल योग आहे. या नक्षत्राचे वाहन घोडा असून शुक्र व शनि जलनाडीत आहेत. 20 ऑक्टोबरची रवी, बुध, युती 29 ऑक्टोबरची मंगळ, बुध युती, 3 नोव्हेंबरची रवी, गुरु प्रतियुती यांचा विचार करता पाऊस मध्यम मानाचा आहे. दक्षिण प्रदेशात पर्जन्यमान बऱ्यापैकी असेल. दि. 24, 25, 26 ऑक्टोबर व 2, 3, 4 नोव्हेंबर रोजी पाऊस अपेक्षित आहे.
य् ांदा अधिक मास
अधिक श्रावण मास श्री शके 1945 दि. 18 जुलै ते 16 ऑगस्ट 2023 असा आहे. यावर्षी गणेश चतुर्थी, दसरा, दिवाळी आदी सण विलंबाने येणार आहेत. गणेश चतुर्थी 19 सप्टेंबर, दसरा 24 ऑक्टोबर, नरक चतुर्दशी 12 नोव्हेंबर, 14 नोव्हेंबर दिवाळी पाडवा, 15 नोव्हेंबर रोजी भाऊबीज आहे. आपले मराठी महिने हे प्रतिपदा ते अमावास्या असे असतात. त्यांना चांद्रमास असे म्हणतात. एका चांद्र वर्षात असे बारा महिने म्हणजे स्थुल मानाने (29, 5, 12) 354 दिवस असतात. परंतु आपले वर्ष हे सौर वर्ष असते. सौर वर्ष म्हणजे सूर्याला बारा राशीतून जाण्यास लागणारा काळ. सौरवर्ष 365 दिवसांचे असते. यामुळे दरवर्षी सौरवर्ष व चांद्रवर्षात 11 दिवसांचा फरक येतो. चांद्रवर्ष हे सौरवर्षापेक्षा 11 दिवसांनी लहान असते. म्हणून चांद्रवर्ष व सौरवर्ष यांचा मेळ घालण्यासाठी विशिष्ठ काळाने एका चांद्रमासाची भर घालतात. त्याला अधिक मास असे म्हणतात. पंचांगीय भाषेत ज्या चांद्रमासात सूर्याची एकही संक्रांत होत नाही, त्यास अधिक मास असे म्हणतात. अधिकमासाला पुरुषोत्तम मास, धोंडा मास, मलमास, मलिचम्लु अशीही नावे आहेत. त्यापाठोपाठ शुद्ध (निज) महिना सुरू होतो. अधिक मास हा व्रतवैकल्य, दानधर्म वगैरे परमेश्वराच्या उपासनेसाठी तर पुढील महिना (शुद्ध महिना) शुभकार्यासाठी योग्य असतो. अधिक मास साधारण 28 ते 33 महिन्यांनी पुन्हा येतो. पुढील अधिक महिना ज्येष्ठ असून तो सन 2026 साली (शके 1948) ला येत आहे.
अधिक मास दान वस्तू
तांदूळ, गहू, तेल, तूप, हळद, कुंकू, घंटा, घृत, कुंभ, उडीद, गूळ, तीळ, नवे भांडे तसे श्रीफल दान, बत्तासे आणि गोप्रदान, अपूप म्हणजे तीस तीन अनारशाचे दान ही दोन महत्त्वाची दाने आहेत. अधिक मासात नक्त, उपवास, एकमुक्त, तुलसी पूजा, मौनव्रत, गोग्रास, नैवेद्य, दीपपूजा, प्रदक्षिणा, नामस्मरण, गायीला चारा घालणे ही व्रते करावीत. दान हे नेहमी सव्वा पटीत करावे.
अधिक मासातील वर्ज्य कामे
अनन्यगतिक अशी नित्य, नैमित्तिक व काम्य कर्मे अधिक मासात करावीत. सगतिक कर्मे करू नयेत. नवीन कर्माचा आरंभ किंवा पूर्वीच्याची समाप्तीही करू नये. गर्भादान ते अन्नप्राशनापर्यंतचे संस्कार, एखाद्या रोगाची शांती, नित्यश्राद्ध, ऊन मासिकादी श्राद्धे, दर्श श्राद्ध ही अधिक मासातदेखील करावीत. अधिक मासातील मृत झालेल्यांचे प्रतिवार्षिक श्राद्ध ज्यावर्षी तो अधिक मास येतील त्यावर्षी त्याच अधिक मासात वर्षश्राद्ध करावे. शुद्ध मासात मृत झालेल्यांचे प्रथम सांवत्सरिक श्राद्ध (प्रथम वर्ष अधिक मासात पूर्ण होत असेल तर) अधिक मासातच करावे. शुद्ध मासात करू नये. उपाकर्म, उत्सर्जन, अष्टकाश्राद्धे, चौल, मौजीबंधन, सोडमंजु, विवाह, वास्तुशांती, देव प्रतिष्ठा, विहीर इत्यादींचा उत्सर्ग, महादान, यज्ञकर्म, अग्निस्थापना वगैरे अधिक मासात वर्ज्य करावीत.
-संदर्भ कोल्हापूर लाटकर पंचांग