सूर्याची स्त्री म्हणजे नलिनी तर दुसरी प्रेयसी म्हणजे पश्चिम! तिला कवटाळताना पाहून नलिनीच्या मुखकमलावरचे अश्रू पुसण्यासाठी सूर्य उजाडायच्या आधी तिथे जातो. इथे पुरुषांची भ्रमरवृत्ती आणि स्त्रियांची मत्सरीवृत्ती ही कविने आधीच्या श्लोकात नेमकी दाखवली आहे. पुढील श्लोकात एखाद्या पुरुषावर अनुरक्त झालेल्या स्त्रीचे चित्र नदीला प्रेयसी कल्पून शब्दबद्ध केले आहे.
गम्भीरायाः पयसि सरितश्चेतसीव प्रसन्ने
छायात्मापि प्रकृतिसुभगो लप्स्यते ते प्रवेशम्।
तस्मादस्याः कुमुदविशदान्यर्हसि त्वां न धैर्या-
न्मोघीकर्तुं चटुलशफरोद्वर्तनप्रेक्षितानि।।40।।
अर्थ ः-जसे अनुरक्त अंतःकरणात तिच्या मनात प्रिय माणसाचे प्रतिबिंब पडते, तसे गंभीरा नदीच्या निर्मळ जळात स्वभावतः सुंदर असे तुझे प्रतिबिंब तुझी इच्छा नसतानाही प्रवेश मिळवील.(म्हणजे जळात तुझे स्वभावतः सुंदर असे प्रतिबिंब पडेल.) म्हणून तिचे कमलाप्रमाणे शुभ्र असलेले शीघ्रमत्स्योद्वर्तनरूप(विशिष्ट माशांचे पाण्यात उडय़ा मारणे) कटाक्ष नि÷tरपणे व्यर्थ दवडू नकोस.
एखादी स्त्री एखाद्या पुरुषावर अनुरक्त झाली की, त्याचे प्रतिबिंब तिच्या मनात पडते. आपले अंतरंग ती चंचल नेत्रकटाक्षांनी त्याच्यापुढे खुले करून दाखवते. त्याप्रमाणे कवीने गंभीरा नदी मेघावर अनुरक्त झाल्याचा आरोप केला आहे. ती शीघ्रमत्स्योद्वर्तनाने जणू त्याच्याकडे नेत्रकटाक्ष टाकते. ही अत्यंत रम्य कल्पना आहे. इथे एक संदर्भ आहे, तो माशांचा! शफर-शफरी नावाचे एक प्रकारचे मासे आहेत. ते पाण्यातल्या पाण्यात न फिरता पृ÷भागावर एकसारख्या टुण टुण उडय़ा मारत असतात. ते दृश्य मनोहर असते. गंभीरा नदीचे प्रेमकटाक्ष सफल केल्यास तुझी काय स्थिती होईल हे यक्ष मेघाला सांगतो —
तस्याः किञ्चत्किरधृतमिव प्राप्तवानीरशाखं
नीत्वा नीलं सलिलवसनं मुक्तरोनितम्बम्।
प्रस्थानं ते कथमपि सखे लम्बमानस्य भावि
ज्ञातास्वादो विवृतजघनां को विहातुं समर्थः।।42।।
अर्थः- मित्रा, त्या गंभीरा नदीचे काठरूपी जघनावरून (नितंबावरून) घसरलेले, लवाळय़ांच्या टोकांना लागलेले, यामुळे थोडेसे हाताने धरल्याप्रमाणे दिसणारे निळय़ा रंगाचे जलरूप वस्त्र हरण करून नेल्यावर तुझे प्रयाण कष्टाचे होईल. (तुला तिथून निघणे जड होईल) कारण ज्याने गोडी चाखली आहे असा कोण बरे अशा स्त्रीला सोडून जाईल? अर्थात कोणीही नाही. यातील कल्पना अशी आहे की, नदीचे पाणी उन्हाळय़ामुळे आटून दूर जाते. काठावरील लव्हाळय़ांच्या टोकाला ते लागते. जणू तिचे दूर झालेले वस्त्र ते सावरून धरतायत्. तर आकाशात वर लोंबणारा मेघ ते तिचे रूप पाहून तिच्यावर भाळल्यामुळे तिला निरखित राहतो.