शिखरावर बसून मेघाने यक्षाच्या घराची टेहळणी करावी असे यक्ष त्याला सांगतो. त्यानंतर त्याला तिथे काय दिसेल हे तो सांगतो…
तन्वी श्यामा शिखरिदशना पक्वबिंबाधरो÷ाr
मध्ये क्षामा चकितहरिणीप्रेक्षणा निम्ननाभिः।
श्रोणीभारादलसगमना स्तोकनम्रा स्तनाभ्यां
या तत्र स्याद्युवतिविषये सृष्टिराद्येव धातुः।।19।।
अर्थः- माझ्या घरात तू दृष्टी टाकलीस की, तुला आत माझी पत्नी दिसेल. तिचा बांधा सडपातळ आहे. तिचे दात अणकुचीदार आहेत. ओठ पिकलेल्या तोंडल्याप्रमाणे (लाल) आहेत. तिचे नेत्र भेदरलेल्या हरिणीप्रमाणे आहेत. तिची कंबर बारीक असून ती (स्तनभारामुळे) किंचित वाकलेली आहे. ती मंद मंद पावले टाकते. ब्रम्हदेवाची जणू काही पहिलीच स्त्री निर्मिती!
‘श्यामा’ म्हणजे मूल न झालेली स्त्री. ‘अप्रसूता भवेत् श्यामा तन्वी च नवयौवना।’ अशी श्यामा शब्दाची व्याख्या केली आहे. श्रोणीभारादल….ह्या ओळीत स्त्रियांच्या सौंदर्याची लक्षणे सांगितली आहेत.
तां जानीथाः परिमितकथा जीवितं मे द्वितीयं
दूरीभूते हरि सहचरे चक्रवाकीमिवैकाम्।
गाढोत्कण्ठां गुरुषु दिवसेष्वेषु गच्छत्सु बालां
जातां मन्ये शिशिरमथितां पद्मिनीं वान्यरूपाम्।।20।।
अर्थः- पण मी तिचा सहचर दूर असल्याने माझा दुसरा प्राणच असलेली ती चक्रवाकीप्रमाणे एकटीच आहे. माझ्या विरहामुळे झुरणीस लागून ती दिवस कंठित आहे. त्यामुळे ती स्त्री थंडीने करपलेल्या कमलिनीप्रमाणे विरुप झाल्यासारखी वाटेल.
वरील श्लोकात यक्षपत्नीच्या सौंदर्याचे वर्णन केले आहे. तरीही ती विरहव्याकूळ झाल्यामुळे तिचे रूप जरी पालटले असले, तरी तू ती दुसरीच कुणीतरी आहे, असा समज करून घेऊ नकोस, असे यक्ष सांगतो आहे. जीवितं मे द्वितीयं..म्हणजे माझा केवळ दुसरा प्राणच अशी माझी पत्नी..
या श्लोकांत अतिशयोक्ती आणि उपमा हे अलंकार
आहेत.