рдЬрд┐рд▓реНрд╣реНрдпрд╛рдд┬ардмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░┬ардирд┐рд░реНрдореВрд▓рди┬ардкрдердХ┬ард╕рдХреНрд░рд┐рдп┬а: рд╕рдВрдмрдВрдзрд┐рдд┬ардорд╛рд▓рдХрд╛рдВрдХрдбреВрди┬ард╕рд╛рдбреЗрдЪрд╛рд░┬ард▓рд╛рдЦрд╛рдВрдЪрд╛┬арджрдВрдб┬ард╡рд╕реВрд▓
рд╕реБрдиреАрд▓ рд░рд╛рдЬрдЧреЛрд│рдХрд░┬а /рдмреЗрд│рдЧрд╛рд╡
рдорд╛рдЧреАрд▓ рдЪрд╛рд░ рд╡рд░реНрд╖рд╛рдВрдд рд╡рд┐рд╡рд┐рдз рдХрд╛рд░рдгрд╛рдВрдиреА рдмрд╛рд▓рдордЬреБрд░реАрдд рдЕрдбрдХрд▓реЗрд▓реНрдпрд╛ 89 рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдВрдЪреА рдореБрдХреНрддрддрд╛ рдХрд░рдгреНрдпрд╛рдд рдЖрд▓реА рдЖрд╣реЗ. рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдВрдирд╛ рдореБрдХреНрдд рдХрд░рдгреНрдпрд╛рдд рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдЦрд╛рддреНрдпрд╛рдЪреНрдпрд╛ рдмрд╛рд▓ рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдирд┐рд░реНрдореВрд▓рди рдкрдердХрд╛рд▓рд╛ рдпрд╢ рдЖрд▓реЗ рдЖрд╣реЗ. рдЬрд╛рдЧрддрд┐рдХ рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рд╡рд┐рд░реЛрдзреА рджрд┐рдирд╛рдирд┐рдорд┐рддреНрдд рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдВрдЪреНрдпрд╛рджреГрд╖реНрдЯреАрдиреЗ рд╣реА рд╕рдорд╛рдзрд╛рдирдХрд╛рд░рдХ рдмрд╛рдм рдЖрд╣реЗ. рдЬрд┐рд▓реНрд╣реНрдпрд╛рддреАрд▓ рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдореБрдХреНрддреАрд╕рд╛рдареА рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдирд┐рд░реНрдореВрд▓рди рдкрдердХ рдЕрдзрд┐рдХ рд╕рдХреНрд░рд┐рдп рдЭрд╛рд▓реЗ рдЖрд╣реЗ. рдЬрд┐рд▓реНрд╣рд╛ рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рд╕рдВрд░рдХреНрд╖рдг рд╡рд┐рднрд╛рдЧрд╛рдорд╛рд░реНрдлрдд рдорд╛рдЧреАрд▓ рдЪрд╛рд░ рд╡рд░реНрд╖рд╛рдВрдд 2208 рдард┐рдХрд╛рдгреА рдЫрд╛рдкреЗ рдЯрд╛рдХреВрди 89 рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдВрдЪреА рд╕реБрдЯрдХрд╛ рдХреЗрд▓реА рдЖрд╣реЗ. рд╡рд┐рд╢реЗрд╖рдд: рдпрд╛ рдкреНрд░рдХрд░рдгреА рд╕рдВрдмрдВрдзрд┐рдд рдорд╛рд▓рдХрд╛рдВрдХрдбреВрди 4 рд▓рд╛рдЦ 58 рд╣рдЬрд╛рд░ рд░реБрдкрдпрд╛рдВрдЪрд╛ рджрдВрдб рд╡рд╕реВрд▓ рдХрд░рдгреНрдпрд╛рдд рдЖрд▓рд╛ рдЖрд╣реЗ. рд╢рд┐рд╡рд╛рдп рд╕рдВрдмрдВрдзрд┐рдд рдорд╛рд▓рдХрд╛рдВрдирд╛ рдПрдХ рдорд╣рд┐рдирд╛ рддрд░ рдХрд╛рд╣реА рдЬрдгрд╛рдВрд╡рд░ рдПрдХ рд╡рд░реНрд╖ рд╢рд┐рдХреНрд╖реЗрдЪреА рдХрд╛рд░рд╡рд╛рдИ рдЭрд╛рд▓реА рдЖрд╣реЗ.
рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдЦрд╛рддреЗ, рдорд╣рд┐рд▓рд╛ рд╡ рдмрд╛рд▓ рдХрд▓реНрдпрд╛рдг рдЦрд╛рддреЗ, рд╢рд┐рдХреНрд╖рдг рдЦрд╛рддреЗ, рдмрд╛рд▓рд╕рдВрд░рдХреНрд╖рдг рд╡рд┐рднрд╛рдЧ, рдкреЛрд▓реАрд╕ рдЦрд╛рддреЗ, рдорд╣рд╕реВрд▓ рд╡рд┐рднрд╛рдЧ, рддрд╛рд▓реБрдХрд╛ рдкрдВрдЪрд╛рдпрдд, рд╕рдорд╛рдЬ рдХрд▓реНрдпрд╛рдг рд╡рд┐рднрд╛рдЧ рдпрд╛рдВрдЪреНрдпрд╛ рд╕рдВрдпреБрдХреНрдд рд╡рд┐рджреНрдпрдорд╛рдиреЗ рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдореБрдХреНрдд рдЙрдкрдХреНрд░рдо рд░рд╛рдмрд╡рд┐рд▓рд╛ рдЬрд╛рдд рдЖрд╣реЗ. рдпрд╛ рдЙрдкрдХреНрд░рдорд╛рдВрддрд░реНрдЧрдд рд╡рд┐рд╡рд┐рдз рд╣реЙрдЯреЗрд▓реНрд╕, рдХрд┐рд░рд╛рдгрд╛ рджреБрдХрд╛рдиреЗ, рдЧреЕрд░реЗрдЬ, рд╡рд┐рдЯрднрдЯреНрдЯреА рдЖрдгрд┐ рдХрд╛рд░рдЦрд╛рдиреНрдпрд╛рдВрдордзреНрдпреЗ рдХрд╛рдо рдХрд░рдгрд╛рд▒реНрдпрд╛ рдмрд╛рд▓ рдХрд╛рдордЧрд╛рд░рд╛рдВрдЪреА рд╕реБрдЯрдХрд╛ рдХрд░рдгреНрдпрд╛рдд рдЖрд▓реА рдЖрд╣реЗ. рд╡рд┐рд╢реЗрд╖рдд: рдмрд╛рд▓рдордЬреБрд░реАрд╡рд░ рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдирд┐рд░реНрдореВрд▓рди рдкрдердХрд╛рдиреЗ рдХрд░рдбреА рдирдЬрд░ рдареЗрд╡рд▓реА рдЖрд╣реЗ. рддреНрдпрд╛рдореБрд│реЗ рдкрдердХрд╛рд▓рд╛ рдмрд╛рд▓рдордЬреБрд░реА рд░реЛрдЦрдгреНрдпрд╛рдд рдпрд╢ рдЖрд▓реЗ рдЖрд╣реЗ.рдорд╛рдЧреАрд▓ рдЪрд╛рд░ рд╡рд░реНрд╖рд╛рдВрдд 2208 рдард┐рдХрд╛рдгреА рдЫрд╛рдкреЗ рдЯрд╛рдХреВрди 89 рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдВрдЪреА рд╕реБрдЯрдХрд╛ рдХреЗрд▓реА рдЖрд╣реЗ. 77 рдкреНрд░рдХрд░рдгрд╛рдВрдЪрд╛ рдЫрдбрд╛ рд▓рд╛рд╡реВрди рдиреЛрдВрдж рдХрд░рдгреНрдпрд╛рдд рдЖрд▓реА рдЖрд╣реЗ. 67 рдмрд╛рд▓рдХреЗ рд╕рдВрдмрдВрдзрд┐рдд рдкрд╛рд▓рдХрд╛рдВрдХрдбреЗ рд╕реБрдкреВрд░реНрдж рдХрд░рдгреНрдпрд╛рдд рдЖрд▓реА рдЖрд╣реЗрдд. рдкреНрд░рддрд┐рдмрдВрдзрдХ рд╣реЗрд▓реНрдкрд▓рд╛рдИрди 1098 рдЖрдгрд┐ рдкреЛрд▓реАрд╕ рд╣реЗрд▓реНрдкрд▓рд╛рдИрди 112 рд╡рд░ рдЖрд▓реЗрд▓реНрдпрд╛ рддрдХреНрд░рд╛рд░реАрдВрдЪреНрдпрд╛ рд╕рд╛рд╣рд╛рдпреНрдпрд╛рдиреЗ рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдирд┐рд░реНрдореВрд▓рди рдкрдердХрд╛рдиреЗ рд╣реА рдХрд╛рд░рд╡рд╛рдИ рдХреЗрд▓реА рдЖрд╣реЗ.
рдЬрдирдЬрд╛рдЧреГрддреА┬ардХрд╛рд░реНрдпрдХреНрд░рдо┬а
2021-22 рд╕рд╛рд▓рд╛рдд┬а56 рддрд░┬а2022-23 рд╕рд╛рд▓рд╛рдд┬а298 рдард┐рдХрд╛рдгреА┬ардЬрдирдЬрд╛рдЧреГрддреАрдЪреЗ┬ардХрд╛рд░реНрдпрдХреНрд░рдо┬ард╣рд╛рддреА┬ардШреЗрдгреНрдпрд╛рдд┬ардЖрд▓реЗ┬ард╣реЛрддреЗ. рдпрдВрджрд╛┬ардкреНрд░рд╛рдердорд┐рдХ┬ард╢рд╛рд│рд╛, рдорд╛рдзреНрдпрдорд┐рдХ┬ард╢рд╛рд│рд╛, рдорд╣рд╛рд╡рд┐рджреНрдпрд╛рд▓рдп┬ард╕реНрддрд░рд╛рд╡рд░┬ардмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░┬ард╡рд┐рд░реЛрдзреА┬ардЬрдирдЬрд╛рдЧреГрддреАрдЪреЗ┬ардХрд╛рд░реНрдпрдХреНрд░рдо┬ард╣рд╛рддреА┬ардШреЗрдгреНрдпрд╛рдд┬ардЖрд▓реЗ┬ардЖрд╣реЗрдд. рддреНрдпрд╛рдореБрд│реЗ┬ардмрд╛рд▓рдордЬреБрд░реАрд▓рд╛┬ардЖрд│рд╛┬ардмрд╕реВ┬ард▓рд╛рдЧрд▓рд╛┬ардЖрд╣реЗ.
рдирд╛рдЧрд░рд┐рдХрд╛рдВрдиреА┬ард╕рд╣рдХрд╛рд░реНрдп┬ардХрд░рдгреНрдпрд╛рдЪреЗ┬ардЖрд╡рд╛рд╣рди┬а
рдХреЛрдгрддреНрдпрд╛рд╣реА рдЖрд╕реНрдерд╛рдкрдиреЗрдд рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдЕрд╕рд▓реНрдпрд╛рд╕ рддреНрдпрд╛рдмрд╛рдмрдд рдирд╛рдЧрд░рд┐рдХ, рдкреЛрд▓реАрд╕ рдЕрдзрд┐рдХрд╛рд░реА рд╡ рд╕рд░рдХрд╛рд░реА рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдЕрдзрд┐рдХрд╛рд░реА рддрдХреНрд░рд╛рд░ рдиреЛрдВрджрд╡реВ рд╢рдХрддрд╛рдд. рдХрд╛рдпрджреНрдпрд╛рдЪреЗ рдЙрд▓реНрд▓рдВрдШрди рдХреЗрд▓реНрдпрд╛рд╕ рдХрд╛рдо рдХрд░реВрди рдШреЗрдгрд╛рд▒реНрдпрд╛рдВрд╡рд░ рджрдВрдбрд╛рддреНрдордХ рдХрд╛рд░рд╡рд╛рдИ рдХреЗрд▓реА рдЬрд╛рддреЗ. www.pencil.gov.in┬а рдпрд╛ рд╡реЗрдмрд╕рд╛рдИрдЯрд╡рд░ рддрдХреНрд░рд╛рд░ рдиреЛрдВрджрд╡рд┐рддрд╛ рдпреЗрдгрд╛рд░ рдЖрд╣реЗ. рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рд░реЛрдЦрдгреНрдпрд╛рд╕рд╛рдареА рдирд╛рдЧрд░рд┐рдХрд╛рдВрдиреА рд╕рд╣рдХрд╛рд░реНрдп рдХрд░рд╛рд╡реЗ, рдЕрд╕реЗ рдЖрд╡рд╛рд╣рди рдХреЗрд▓реЗ рдЖрд╣реЗ. рд╡рд╛рд╕реНрддрд╡рд┐рдХ┬ардмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░┬ардореНрд╣рдгрдЬреЗ┬а18 рд╡рд░реНрд╖рд╛рдВрдЪреНрдпрд╛┬ардЖрддреАрд▓┬ард╕рд░реНрд╡рдЪ┬ардореБрд▓реЗ┬ардЬреА┬ардард┐рдХрдард┐рдХрд╛рдгреА┬ардХрд╛рдо┬ардХрд░рддрд╛рдд, рдЕрд╕реЗ┬ардЧреГрд╣реАрдд┬ардзрд░рд▓реЗ┬ардЬрд╛рддреЗ. рдкрд░рдВрддреБ┬а12 рд╡рд░реНрд╖рд╛рдВрдЪреНрдпрд╛┬ардЖрдд┬ардЬреА┬ардореБрд▓реЗ┬ард╡реЗрдЧрд╡реЗрдЧрд│реНрдпрд╛┬ардард┐рдХрд╛рдгреА┬ардореЛрд▓рдордЬреБрд░реАрдЪреЗ┬ардХрд╛рдо┬ардХрд░рддрд╛рдд, рд╢реНрд░рдорд╛рдЪреЗ┬ардХрд╛рдо┬ардХрд░рддрд╛рдд┬арддреА┬ардЦрд▒реНрдпрд╛┬ардЕрд░реНрдерд╛рдиреЗ┬ардмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░┬ард╣реЛрдд. 12 рддреЗ┬а14 рд╡рдпреЛрдЧрдЯрд╛рддреАрд▓┬ардореБрд▓реЗ┬ардХрд┐рд╢реЛрд░┬ардХрд╛рдордЧрд╛рд░┬ард╡┬а14 рддреЗ┬а18 рд╡рдпрд╛рддреАрд▓┬ардореБрд▓реЗ┬ардЕрд▓реНрдкрд╡рдпреАрди┬ардХрд╛рдордЧрд╛рд░┬ардЕрд╢реА┬ард╡рд░реНрдЧрд╡рд╛рд░реА┬ард╢рд╛рд╕рдирд╛рдиреЗ┬ардХреЗрд▓реА┬ардЖрд╣реЗ.
рдирд┐рд░реНрдореВрд▓рди рдкрдердХ рд╕рдХреНрд░рд┐рдп
рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдирд┐рд░реНрдореВрд▓рдирд╛рд╕рд╛рдареА рд╕рд░реНрд╡ рд╡рд┐рднрд╛рдЧрд╛рдВрдЪреЗ рд╕рд╣рдХрд╛рд░реНрдп рдорд┐рд│рдд рдЖрд╣реЗ. рдЬрд┐рд▓реНрд╣реНрдпрд╛рдд рд╕рд░реНрд╡рддреНрд░ рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░ рдирд┐рд░реНрдореВрд▓рди рдкрдердХ рд╕рдХреНрд░рд┐рдп рдЭрд╛рд▓реЗ рдЖрд╣реЗ. рддреНрдпрд╛рдореБрд│реЗ рдмрд╛рд▓рдордЬреБрд░реАрд▓рд╛ рдЖрд│рд╛ рдмрд╕рд▓рд╛ рдЖрд╣реЗ. рдкрдердХрд╛рдорд╛рд░реНрдлрдд рддрдкрд╛рд╕рдгреА рд╣реЛрдд рдЕрд╕рд▓реНрдпрд╛рдиреЗ рдмрд╛рд▓рдХрд╛рдордЧрд╛рд░рд╛рдВрдЪреЗ рд╕рдВрд░рдХреНрд╖рдг рд╣реЛрдд рдЖрд╣реЗ.
-рдирд╛рдЧреЗрд╢┬ардбреА. рдЬреА.-рдЙрдкрд╛рдпреБрдХреНрдд, рдХрд╛рдордЧрд╛рд░┬ардЦрд╛рддреЗ