मागच्या दोन लेखांमध्ये आपण पाठदुखी व कंबरदुखीवरील प्रभावी आसनांचा अभ्यास केला. आजपासून आपण पोटाच्या विकारांवर अत्यंत प्रभावी व त्वरित फ्ढलदायी ठरणाऱया अगदी सोप्या अशा आसनांचा अभ्यास करणार आहोत.
आपल्याला होत असलेल्या आजारांमध्ये जवळपास 80 टक्के आजार हे आपले पोट व पोटातील अवयवांमध्ये बिघाड झाल्यामुळे होतात. त्यामुळे आपण जर आपल्या पोटाच्या आरोग्यावर लक्ष केंदीत केले व पोटाचे आजार होऊच दिले नाहीत अथवा लवकरच दूर केले तर आपण पूर्ण निरोगी राहू शकतो.
पोटांवरील रोगांवर आसनांमध्ये प्रामुख्याने महत्त्वाची व करण्यास सहज सोपी अशा आसनांचा आपण अभ्यास करू.
1) वज्रासनः हे आसन करायला अत्यंत सोपे व सरळ आहे. हे आसन प्रामुख्याने जेवणानंतर लगेच केल्यास गॅस व अपचनापासून सुटका होते व गतीने अन्न पचायला सुरवात होते.
कृतीः या आसनासाठी सर्वात प्रथम दंडासनामध्ये बसावे म्हणजे दोन्ही पाय सोडून आसनावर बसावे व नंतर डावा व उजवा पाय दुमडून घ्यावा. पाय दुमडतांना असे दुमडून बसावे की दोन्ही नितंबाचा स्पर्श पायांच्या खोटांना झाला पाहिजे. दोन्ही पायांचे तळवे आकाशच्या दिशेने व पायांची वरची बाजू जमिनीवर टेकवावी. यानंतर पाठीचा कणा ताठ ठेवावा व मान सरळ ठेऊन दोन्ही हात गुडग्यावर टेकवावेत अथवा हाताच्या ध्यान मुद्रेमध्ये शांत चित्त होऊन बसावे.
महत्त्वाचे
अ) या आसनामध्ये जेवणानंतर साधारण 10 मिनिटे बसावे.
ब) या आसनामध्ये पाठीचा कणा ताठ ठेवून मुलांना ओझ्याची सवय लावावी याचे त्यांच्या एकाग्रतेत वाढ होते व चांगले स्मरणात राहते.
क) ज्यांना गुडगेदुखी आहे त्यांनी गादीवर अथवा मउढ उशी पायाखाली घेऊन या आसनात बसण्याची सवय करावी. गुडगा जास्त दुखत असल्यास या आसनात बसू नये.
ड) ज्यांना जेवणानंतर पोट गच्च होते व गॅस बनतो त्यांनी जेवल्यावर शतपावली करावी. व या आसनात 10 मिनिटे बसावे. लगेचच गॅस मोकळा होऊन पोट सैल होते.
2) मंडुकासन ः- पोटांच्या सर्व विकारांवर अत्यंत जालिम असे हे आसन आहे. पोटाच्या विकारावरील हे एक ‘राजा’ आसन आहे असे म्हटल्यास वावगे ठरू नये. या आसनामध्ये आपण पोटातील संपूर्ण व सगळ्या अवयवांवर दाब देतो व हा सुखकारक असा दाब दिल्यामुळे पोटातल्या अवयवांमध्ये जमा झालेली सर्व विषासह द्रव्ये बाहेर येवून त्यांच्यातले दोष त्यांना आलेली सूज व अन्य विकारावर दूर होऊन पोटाचे व पोटातील इतर अवयवांचे आरोग्य सुधारते.
कृती ः प्रथम वज्रासनात बसावे. अंग आत घेऊन हाताची मुठ करावी. त्यानंतर दोन्ही हाताच्या मुठी (मनगटावरील घडय़ाळ पाहिल्याप्रमाणे स्थिती) बेंबीच्या दोन्ही बाजूला टेकवाव्यात. त्यानंतर पूर्ण श्वास बाहेर सोडत पुढे वाकावे व छाती गुडग्यांना टेकवण्याचा प्रयत्न करावा. ही कृती करताना बेंबीच्या दोन्ही बाजूला पकडलेल्या मुठींचा दाब आपल्या पोटावर पडतो व पोटातील सर्व अवयव दाबले जातात. या आसनात अंतिम स्थितीत मान सरळ ठेवावी (जमिनीच्या दिशेने झुकवू नये) व डोळे वरच्या दिशेने स्थीर करावेत. त्याने डोळ्यावर ताण येऊन रक्ताभिसरण उत्तम व दोन्ही हात शिथिल करून श्वास पूर्ण बाहेर रोखून जमेल तेवढा वेळ रहावे व नंतर सावकाश वर येवून श्वास आत घ्यावा. ही कृती 10 ते 15 वेळा आपल्या सोयीनुसार करावी. पुढे या आसनाची सवय झाल्यावर अंतिम †िस्थतीत श्वासोश्वासाबरोबर 5 ते 10 मिनिटे आसन स्थीर ठेवावे व नंतर पुन्हा पूर्व पदावर यावे.
मंडुकासन दुसरा प्रकार
या प्रकारामध्ये आपण फक्त हाताच्या मुठी ऐवजी संपूर्ण पंजा सरळ पोटावर ठेवतो व त्यावर दुसऱया हाताचा पंजा सरळ ठेवतो. पंचा पोटावर ठेवताना तळहाताचा भाग बेंबीवर ठेवतो व त्यावर दुसऱया हाताचा तळहात ठेवतो. दोन्ही हाताचे अंगठे असे पोटावर टेकवावेत की दोन्ही अंगठे छातीच्या बरगडय़ांखाली आले पाहिजेत जेणेकरुन ज्यावेळी आसनाच्या अंतीम स्थितीत आम्ही वाकू तेव्हा दोन्ही अंगठय़ांचा दाब बरोबर दोन्ही बाजूच्या बरगडय़ांखाली असणाऱया यकृत (LIVER) व आमाशया (PANCREAS) वर पडला पाहिजे.
महत्वाचे
अ) आसनाच्या दोन्ही प्रकारांमध्ये आपल्या पोटावर आपल्या हातांचा कसा दाब पडतो त्याचे निरीक्षण करावे.
ब) पोटावर हाताच्या दाबाने जास्त दुखत असल्याचे आसन थांबवावे व जेवढा दाब घेता येईल तेवढाच दाब द्यावा.
क) मधुमेहींसाठी हे रामबाण आसन आहे त्यांनी 10 ते 15 वेळा हे आसन दिवसातून 3 वेळा रिकाम्या पोटी करावे याने आमाशयाची कार्यक्षमता पूर्वपदावर येते व मधुमेहावर पूर्ण विजय प्राप्त होतो.